Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

In zwei Kulturen zu Hause

Über das Leben der Ungarndeutschen – Gabriella Sós, Journalistin der “Neuen Zeitung – Ungarndeutsches Wochenblatt” im Gespräch mit Dominika Bassek.

 

Gabriella Sós – Ungarndeutsches Wochenblatt

Polska wersja poniżej

 

Worauf legt die deutsche Minderheit in Ungarn ihren Fokus?
In erster Linie ist es sehr wichtig, dass die Kulturen und die Bräuche erhalten bleiben. Das wird so realisiert, dass es sehr viele deutsche Schulen und deutschsprachige Medien gibt, so dass die Menschen sich informieren können.
Sie haben die deutschen Schulen angesprochen – wer führt sie? Der Staat, die Vereine?
Das Netzwerk der Ungarndeutschen Schulen wird von der deutschen Minderheit getragen, aber es gibt auch staatliche Schulen, an denen die deutsche Sprache in erhöhter Stundenzahl unterrichtet wird. Manche Minderheiten-Schulen werden von der örtlichen Selbstverwaltung getragen. Aber das ist dann ein sehr langer Prozess, bis eine staatliche Schule z.B. von einer örtlichen Selbstverwaltung übernommen wird. Das kann mehrere Jahre in Anspruch nehmen.

 

In Budapest existiert eine Schule, in der die Schüler das deutsche und das ungarische Abitur ablegen können. Was ist dabei der Vorteil?
Die Sprachkenntnisse sind nach wie vor sehr wichtig, auch in Ungarn. Mit der deutschen Sprache hat man da sehr viele Vorteile, denke ich, dass heißt, man kann entweder in Deutschland studieren oder auch in Deutschland oder generell im deutschsprachigen Raum arbeiten, zugleich bietet es auch Vorteile in Ungarn. Es gibt es bei uns größere deutsche Konzerne, die gerne Menschen anstellen, die auch sprachlich gesehen auf hohem Niveau Deutsch können. Es gibt auch sehr viele Familien, die nicht Ungarndeutsche sind, aber trotzdem ihre Kinder in Ungarn in deutsche Schulen schicken, damit die Kinder später sehr gute Sprachkenntnis haben.

 

Doch nicht nur in Schulen wird die Sprache gelernt, sondern auch bei den Jugendvereinen der Deutschen Minderheit. Welches Angebot haben sie für die Jugend?
In Ungarn gibt es zwei Jugendvereine: Der Verein für Ungarndeutsche Kinder – VUK, der sich an Kleinkinder im Grundschulalter richtet und die Gemeinschaft Junger Ungarndeutscher (GJU). Das ist unser größter Jugendverein. Beide sind landesweit tätige Vereine und organisieren regelmäßig Programme für Kinder in den Sommerferien, aber auch über’s Jahr hinweg mehrere thematische Programme, bei denen die Kinder und Jugendlichen ungarndeutsche Traditionen oder Bräuche kennenlernen. Sie besuchen dann z.B. ein kleines Dorf und nehmen an verschiedenen Aktivitäten teil, so an einem Sommerlager, wo sie mit Senioren gemeinsam backen oder besuchen aktive Handwerker und sehen, wie sie arbeiten. Auch das ist eine sehr gute Methode der Weitergabe des kulturellen Erbes.

 

In einer Ära von Smartphones und Computerspielen nehmen die Kinder und Jugendlichen mit Freude an diesen Projekten teil, oder eher nicht?
Ich glaube schon, dass die Kinder gerne hingehen und gerne mitmachen. Es sind außerschulische Aktivitäten, und wenn da aus dem Freundeskreis viele mitmachen, dann nehmen auch andere teil. Dabei kommen halt immer neue Leute hinzu. Die Sommercamps sind unter den Kindern selbst auch sehr populär.

 

Gibt es auch ein Angebot für Senioren?
Das ist immer davon abhängig, von welcher Gemeinde man spricht, aber es gibt sehr viele Trachtenvereine oder Blaskapellen. In zahlreichen Dörfern und Kleinstädten gibt es ein breites Angebot für Senioren. Ein Hit dabei ist immer wieder eine Initiative, dass Schulkinder sich mit der Zeitzeugen-Generation, die vor dem Krieg oder unmittelbar danach geboren wurde, treffen. Die Älteren pflegen noch die alten Bräuche zu Hause und sie können das total authentisch den Schulkindern wiedergeben. Zum Beispiel wird gemeinsam traditionell gebacken oder ein Kleidungsstück genäht oder ein Patschker (eine Art Fußbekleidung) gestrickt. Es gibt unterschiedliche Initiativen, in die Senioren und Kinder gemeinsam miteingebunden sind, was ich recht gut finde.

 

In Ungarn sind auch deutschsprachige Medien in der Pflege der Kultur sehr wichtig. Wie sieht die Medienlandschaft der Ungarndeutschen aus?
Die Medienlandschaft ist sehr breit gefächert. Wir haben einen eigenen Rundfunk, Fernsehen und auch Printmedien. Ich arbeite beim Ungarndeutschen Wochenblatt „Neue Zeitung“. Das ist die größte deutschsprachige Zeitung der deutschen Minderheit in Ungarn, die landesweit jede Woche am Freitag erscheint. Sie funktioniert auch als Forum, da wir dort sowohl Texte, die landesweit von Interesse sein könnten, als auch solche, die nur lokal interessant sind, publizieren. Es ist eine sehr bunte Mischung. Die Zeitung wird in einigen Familien seit Jahren abonniert und hat schon eine Tradition. Die Zeitung gibt es seit dem Jahr 1957 und es gibt tatsächlich noch Abonnenten, die seit den 50er Jahren unsere Zeitung beziehen. Die „Neue Zeitung“ ist halt eine wichtige Informationsquelle über Geschehnisse bei den Ungarndeutschen.

 

Mit den Ungarndeutschen beschäftigen Sie sich auch in Ihrer wissenschaftlicher Arbeit.
Das Thema hat nur mittelbar mit den Ungarndeutschen zu tun. Mein künftiges Forschungsthema wird die Ruhestandsmigration und die Saisonarbeit im sprachwissenschaftlichen Sinne sein. Wenn nun z.B. Ungarndeutsche ins deutschsprachige Ausland gehen, um dort zu arbeiten, wie wirkt sich das auf ihre Sprachkenntnisse aus. Und parallel dazu, wenn jetzt eine deutsche Familie oder deutsche Senioren in einem ungarndeutschen Dorf Häuser kaufen und dort hinziehen, was bewirkt das sprachlich in einer ungarndeutschen Gemeinschaft.

 

Und wie ist es mit der Migration der Ungarndeutschen?
Das ist unterschiedlich. In meiner Altersgruppe ist es tatsächlich so, dass sehr viele im deutschsprachigen Ausland arbeiten, teilweise wegen ihrer Sprachkenntnisse oder auch wegen der Abstammung. Es kann sein, dass man nur einige Jahre in Deutschland ist und dann wieder nach Hause zieht, wenn man genug Geld zusammen hat, und ein Ziel, wie den Kauf eines Hauses, vor sich hat. Aber es gibt auch solche, die wirklich auswandern und dann in Deutschland bleiben.

 

Sie kennen die Tätigkeit der Deutschen Minderheit in Polen, welche Gemeinsamkeiten und Unterschiede sind zwischen den Minderheiten zu sehen?
Bei uns Ungarndeutschen, aber auch bei den Deutschen in Polen, gibt es Bestrebungen, die Bräuche und die Traditionen aufrechtzuerhalten und ich denke, das ist sehr wichtig. Eine weitere Gemeinsamkeit ist, dass man im eigenen Land als Deutscher wahrgenommen wird, aber im Ausland eben als Pole oder Ungar. Wir sind alle in zwei Kulturen zu Hause und ich denke, dass das auch wieder ein sehr großer Vorteil ist.
Wenn es um Unterschiede geht, so haben wir kein Sportprogramm wie eure “Miro Deutsche Fußballschule”, das sich mit Sport und Sprache gleichzeitig beschäftigt und landesweit tätig ist. Dafür haben wir ein sehr breites Netzwerk an deutschen Selbstverwaltungen, die gegründet werden können, wenn mindestens 40% der Bewohner einer Komune angeben, zur deutschen Minderheit zu gehören. Die Selbstverwaltungen vertreten vor Ort die deutsche Minderheit, sie sind auch Träger der deutschen Schulen, Kindergärten oder Kinderkrippen. Ich zum Beispiel habe so einen Schulweg hinter mir – vom deutschen Kindergarten bis zum Germanistikstudium, da ich aus einer ungarndeutschen Familie komme.

 

 

 

Zadomowieni w dwu kulturach

 

O życiu Niemców na Węgrzech z Gabriellą Sós, dziennikarką gazety „Neue Zeitung – Ungarndeutsches Wochenblatt“, rozmawia Dominika Bassek.

 

Jakie priorytety ma mniejszość niemiecka na Węgrzech?
W pierwszym rzędzie ważne jest to, by zachować kulturę i obyczaje, co realizujemy m.in. poprzez liczne niemieckie szkoły oraz niemieckojęzyczne media, będące źródłem bieżących informacji.

 

Wspomniała Pani o niemieckich szkołach. Kto je prowadzi – państwo czy stowarzyszenia?
Sieć szkół niemieckich na Węgrzech jest prowadzona przez mniejszość niemiecką, ale są też państwowe szkoły, w których język niemiecki jest nauczany w zwiększonym wymiarze godzin. Jest też pewna liczba szkół mniejszości, które są prowadzone przez lokalne samorządy. Z kolei jeśli chodzi o możliwość przejmowania szkół państwowych np. przez samorządy, to jest to bardzo długi proces, trwający nieraz latami.

 

W Budapeszcie funkcjonuje szkoła, której uczniowie mogą zdawać maturę zarówno w języku węgierskim, jak i niemieckim. Jakie są tego zalety?
Znajomość języka w dalszym ciągu jest bardzo istotna, także na Węgrzech. Myślę, że język niemiecki przynosi bardzo wiele korzyści związanych choćby z możliwością podejmowania studiów czy pracy w Niemczech czy generalnie w obszarze niemieckojęzycznym, ale i na Węgrzech jego znajomość ma swoje zalety. Są u nas duże niemieckie koncerny, które chętnie zatrudniają osoby władające językiem niemieckim na wysokim poziomie. Jest też bardzo wiele rodzin, które nie należą do społeczności niemieckiej na Węgrzech, mimo to posyłają swoje dzieci do niemieckich szkół, aby umożliwić im w przyszłości dobre opanowanie języka niemieckiego.

 

Jednak nie tylko w szkołach można uczyć się języka, lecz także w stowarzyszeniach młodzieżowych mniejszości niemieckiej. Jaką ofertę mają one dla młodzieży?
Na Węgrzech są dwa takie stowarzyszenia młodzieży: Stowarzyszenie Dzieci Niemców Węgierskich (VUK), działające z myślą o dzieciach uczęszczających do szkół podstawowych, a także Wspólnota Młodych Niemców Węgierskich (GJU). To jest nasze największe stowarzyszenie młodzieżowe, jednak oba stowarzyszenia działają na terenie całego kraju, organizując regularnie programy dla dzieci w okresie wakacji, ale także szereg programów tematycznych w ciągu roku, w ramach których dzieci i młodzież poznają tradycje czy obyczaje Niemców na Węgrzech, a potem zaglądają do którejś z wiosek i uczestniczą w różnych formach aktywności, na przykład na obozie letnim robią wypieki wspólnie z seniorami albo odwiedzają rzemieślników, aby poprzyglądać im się przy pracy. A to też jest bardzo dobry sposób na przekazywanie kultury.

 

Czy w erze smartfonów i gier komputerowych dzieci i młodzież chętnie biorą udział w takich projektach, czy raczej nie?
Myślę, że tak – dzieci to lubią. Są to zajęcia pozaszkolne, a jeśli bierze w nich udział wiele osób z kręgu przyjaciół, to uczestniczą także inni. A przy tym wciąż pojawiają się nowi ludzie. Wśród dzieci bardzo popularne są też obozy letnie.

 

Czy jest też oferta dla seniorów?
To zależy, o którą gminę chodzi, ale jest bardzo wiele stowarzyszeń folklorystycznych czy też orkiestr dętych. W bardzo wielu wsiach i miasteczkach jest bardzo szeroka oferta dla seniorów, a jednym z hitów są inicjatywy, w ramach których dzieci w wieku szkolnym spotykają się z osobami, które urodziły się przed wojną lub bezpośrednio po jej zakończeniu. Starsi nadal pielęgnują w domu dawne zwyczaje i mogą to przekazać dzieciom w sposób najzupełniej autentyczny. Na przykład starsi i młodzi wspólnie robią wypieki albo szyją ubrania albo też robią na drutach tzw. patschkery (rodzaj obuwia). Są różne inicjatywy, w które angażowani są seniorzy, a także dzieci i uważam, że to świetny pomysł.

 

Na Węgrzech w kultywowaniu kultury bardzo ważne są też niemieckojęzyczne media. Jak wygląda krajobraz medialny Niemców na Węgrzech?
Krajobraz medialny jest bardzo zróżnicowany. Mamy własne radio, telewizję, a także media drukowane. Ja pracuję w tygodniku Niemców na Węgrzech „Neue Zeitung“, który jest największą niemieckojęzyczną gazetą mniejszości niemieckiej na Węgrzech, ukazującą się w każdy piątek na terenie całego kraju. Funkcjonuje ona też jako forum, gdyż publikujemy w niej jednocześnie teksty, które mogą zainteresować czytelników w całym kraju, jak również takie, które znajdują jedynie lokalnych odbiorców. Jest to bardzo barwna mieszanka. W niektórych rodzinach gazeta jest prenumerowana od lat i ma już pewną tradycję. Gazeta istnieje bowiem od roku 1957 i rzeczywiście są jeszcze abonenci, którzy nabywają naszą gazetę od lat pięćdziesiątych. Bo „Neue Zeitung“ to ważne źródło informacji o wydarzeniach w środowisku Niemców na Węgrzech.

 

Tematem Niemców na Węgrzech zajmuje się Pani także w swojej pracy naukowej.
Moja praca ma jedynie pośrednio związek z Niemcami na Węgrzech. W przyszłości tematem moich badań będzie migracja osób w wieku emerytalnym oraz praca sezonowa w kontekście językoznawczym. Jeżeli np. Niemcy z Węgier wyjeżdżają do pracy do krajów niemieckojęzycznych, to jaki wpływ ma to na nabywanie przez nich znajomości języka. I równolegle, jeśli rodzina z Niemiec czy też niemieccy seniorzy kupują domy we wsiach zamieszkanych przez Niemców węgierskich i się tam przenoszą, to jakie są tego efekty językowe w społeczności miejscowych Niemców.

 

A jak wygląda sprawa migracji Niemców węgierskich?
Z tym jest różnie. W mojej grupie wiekowej jest faktycznie tak, że bardzo wiele osób pracuje w krajach niemieckojęzycznych, po części ze względu na znajomość języka albo też ze względu na pochodzenie. Zdarza się, że dana osoba jest w Niemczech tylko przez kilka lat, po czym wraca do domu, zebrawszy dostateczną ilość pieniędzy, by na przykład kupić dom. Są też jednak tacy, którzy rzeczywiście emigrują i na stałe pozostają w Niemczech.

 

Jest Pani zaznajomiona z działalnością mniejszości niemieckiej w Polsce. Jakie podobieństwa i jakie różnice można zauważyć, obserwując obie mniejszości?
Zarówno w środowisku Niemców na Węgrzech, jak i Niemców w Polsce można zaobserwować dążenie do podtrzymania obyczajów i tradycji, co uważam za bardzo ważne. Kolejną cechą wspólną jest to, że będąc we własnym kraju jest się postrzeganym jako Niemiec, natomiast za granicą jako Polak bądź Węgier. Jesteśmy wszyscy zadomowieni w dwu kulturach i myślę, że to jest bardzo duży plus.
Co się tyczy różnic, to my nie mamy programów sportowych typu waszej „Miro Deutsche Fuβballschule”, która łączy sport z językiem i działa w różnych miejscach kraju. Za to mamy bardzo szeroką sieć niemieckich samorządów, które konstytuują się wtedy, gdy co najmniej 40% mieszkańców danej gminy poda, że należą do mniejszości niemieckiej. Samorządy reprezentują na miejscu mniejszość niemiecką, są też podmiotami prowadzącymi niemieckie szkoły, przedszkola czy żłobki. Ja na przykład mam za sobą taką drogę edukacji szkolnej – począwszy od niemieckiego przedszkola, a skończywszy na studiach germanistycznych, jako że pochodzę z rodziny Niemców węgierskich.

Show More