Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Die Quelle der Identität ist hier

 

Knut Abraham ist Gesandter der Deutschen Botschaft in Warschau und obwohl er nicht aus Schlesien stammt, fühlt er sich seit vielen Jahren mit dieser Region verbunden. Rudolf Urban sprach mit ihm über seine Beziehung zu Schlesien und zur deutschen Minderheit.

 

 

Knut Abraham besuchte im Juni Oberschlesien und war u.a. auch in der deutsch-polnischen Grundschule des Vereins Pro Liberis Silesiae in Raschau.
Foto: R.Urban

 

Sie und Ihre Familie stammen nicht aus Schlesien, wohl aber aus einer heute in Polen liegenden Region, nämlich aus Pommern.

 

Ja, nachweislich lebte die Familie bis zum Jahr 1945 etwa 300 Jahre lang in der Grenzregion zwischen dem südlichen Teil Pommerns und dem östlichen Teil Brandenburgs, genauer gesagt, in der Gegend um Landsberg an der Warthe (poln. Gorzów Wielkopolski) und auch in der Region um Posen. Als erster aus der Familie seit 1945 bin ich dort auch hingefahren, weil ich einfach wissen wollte, woher wir kommen. Daraus ergab sich ein breiteres Interesse, das über die Gegend Landsberg und Schwerin an der Warthe (poln. Skwierzyna) hinaus ging.

 

Das Interesse reichte dann bis nach Oberschlesien. Und Sie haben ein Stück Ihres Herzens an die Oberschlesier verloren.

 

Ja, absolut. An die Menschen, an die Atmosphäre, die Landschaft und, ehrlich gesagt, auch an die Küche. Es sind ja so wunderbare Gerichte, die ich hier genießen kann, vor allem der schlesische Kuchen … Ich fühle mich hier einfach wohl. Zum ersten Mal bin ich schon Mitte der 80er Jahren hierhergekommen. Wir waren damals junge Studenten, die Medikamententransporte für die Internationale Gesellschaft für Menschenrechte nach Polen gefahren haben. So kam ich nach Oberschlesien, wo ich dann sehr schnell auch in Kontakt mit den Deutschen in dieser Region gekommen bin. Das war besonders interessant in den Jahren, in denen die Menschen hier schon die Freiheit langsam gespürt haben und von uns eine gewisse Unterstützung erhalten haben, die wir für Polen generell, aber auch für die hiesigen Landsleute leisten konnten.

Wir waren Freiwillige, junge Studenten. Ich war damals 19, 20 Jahre alt und wir waren nicht nur in der Internationalen Gesellschaft für Menschenrechte organsiert, sondern auch in der Paneuropa-Union. Wir haben gespürt, dass Europa sich verändert und da wollten wir dabei sein. Es veränderte sich ja auch zum Guten, was man schon damals spüren konnte. Und wenn man heute hier durchs Land fährt, dann sieht man, dass damals die Grundlage gelegt wurde für all das, was jetzt hier blüht.

 

 

Ende der 80er Jahre standen Sie schon mitten im politischen Geschehen in Deutschland und waren wieder mehrmals in Oberschlesien, bei der sich organisierenden deutschen Minderheit.

 

Ja, ab dieser Zeit war ich ganz oft hier. Ich war damals Büroleiter des Europaabgeordneten Otto von Habsburg, der ebenfalls ein besonderes Interesse vor allem an Oberschlesien hatte und ich kann mich an mehrere Reisen erinnern, vor allem auf den St. Annaberg. Wir waren aber auch in Lubowitz bei Eichendorff. Und ich habe zusammen mit Hartmut Koschyk in den Jahren 1990 bis 1992 mehrere Tourneen des damals sehr bekannten Musikers und Liedermachers Gerd Knesel mitorganisiert.Wir sind zusammen durch das Land gereist und in jedem Ort gab es ein Konzert.

 

 

Wie war damals die Stimmung bei der sich gründenden deutschen Minderheit in Oberschlesien?

 

Zunächst war es für jemanden, der nicht von hier stammte, unglaublich ergreifend zu sehen, wenn 3.000 oder 4.000 Menschen in einer Sporthalle gewesen sind und die alten Lieder gesungen haben. Es war aber immer friedlich und ohne jegliche nationalistische Töne. Man spürte einfach die Freude an der eigenen Kultur, die man wieder ausleben konnte. Ich erinnere mich auch, dass von den polnischen Nachbarn, die dazukamen, positive Signale zu hören waren, was die friedliche Atmosphäre noch verstärkte. Irgendwie war allen klar, es geht voran und es konnte nur etwas Gutes kommen, was dann auch geschehen ist.

 

 

Einige Jahre waren sie dann, zumindest dienstlich, nicht in Polen oder mit Polen und der Minderheit explizit verbunden. Aber sie haben immer an Oberschlesien gedacht…

 

Oh ja, als ich im Bundeskanzleramt gearbeitet habe, war ich u.a. für Mitteleuropa und über insgesamt acht Jahre auch für die bilateralen Beziehungen zu Polen zuständig. Natürlich sind dabei die Angelegenheiten der deutschen Minderheit, insbesondere der Jugend, Sprache und Kultur wichtige Dinge, die auch in Berlin als wichtig erachtet werden. So entstand auch mein spezielles Interesse an dem Bildungsprojekt des Vereins „Pro Liberis Silesiae“ und seinen zweisprachigen Schulen. Ich habe also die Region keinesfalls vergessen und konnte auch aus Berlin einiges beitragen.

 

 

Wie sehen Sie die deutsche Minderheit heute?

 

Vieles über die Minderheit zeigten mir die Eindrücke vom letztjährigen Kulturfestival in der Breslauer Jahrhunderthalle. Es war ein fantastisches Kulturprogramm auf der Bühne, bei dem immer wieder neue Künstler aus den Reihen der deutschen Minderheit, von Hip Hop bis Schlager, von Rock bis Volksmusik, ihr Können präsentiert haben. Was mich an Breslau, wo mehrere tausend Menschen gekommen waren, besonders fasziniert hat, war die Mischung des Publikums. Natürlich gab es viele Ältere, aber es waren eben auch Familien und jüngere Menschen da. Denn im Grunde stellt sich ja die Frage, gelingt es, das Interesse an der deutschen Kultur und Sprache, nachdem sie erfolgreich wiederbelebt wurde, bei der nächsten und übernächsten Generation wach zu halten. Ich hatte in Breslau den Eindruck, dass es möglich ist, dass es auch geschieht, wobei dies allerdings die schwierigste Herausforderung bleibt.

 

 

Wo sehen Sie die deutsche Minderheit in, sagen wir einmal, 20 Jahren?

 

Hier zuhause! Ich habe bei meinem Besuch in der Raschauer Schule von Pro Liberis Silesiae gehört, dass dort Kinder sind, die mit ihren Eltern aus Deutschland zurückgekehrt sind. Das ist eine fantastische Nachricht. Deswegen bin ich mir ganz sicher, dass zukünftig die Anzahl der aktiven DFK-Mitglieder sowie die schulische Situation sich zumindest stabilisieren werden. Ich bin mir sicher, dass die Minderheit hier eine Zukunft hat, weil sie hier in ihrer Heimat ja zuhause ist. Das ist anders, als bei den Schlesiern irgendwo anders. Die Quelle der Identität ist hier und deswegen wird es eine gute Zukunft sein, ganz sicher.
Ich bin optimistisch, obwohl ich mir keine Illusionen darüber mache, dass es als Minderheit schwierig ist, im heutigen Wettbewerb mit der umgebenden Realität zu bestehen. Aber die Quelle der deutschen Minderheit kommt aus den Dörfern und Städten hier in der Region und die wird nicht versiegen.

 

 

 

Źródło tożsamości jest tutaj

Knut Abraham jest wysłannikiem ambasady Niemiec w Warszawie i chociaż nie pochodzi ze Śląska, od wielu lat czuje się związany z tym regionem. Rudolf Urban rozmawiał z nim o jego więzi ze Śląskiem i z mniejszością niemiecką.

 

Liederbuch von einem der Konzerte Gerd Knesels.
Quelle: privat

Pan i pańska rodzina nie pochodzicie ze Śląska, ale z regionu leżącego obecnie w Polsce, mianowicie z Pomorza.

Tak, zachowały się dokumenty stwierdzające, że do 1945 roku rodzina przez około 300 lat zamieszkiwała region przygraniczny położony między południową częścią Pomorza a wschodnią częścią Brandenburgii, a dokładniej w okolicach Gorzowa Wielkopolskiego (niem. Landsberg an der Warthe) oraz w rejonie Poznania. Byłem pierwszym od 1945 roku członkiem rodziny, który tam pojechał, gdyż po prostu chciałem się dowiedzieć, skąd pochodzimy. Na tej kanwie zrodziło się szersze zainteresowanie, wykraczające poza okolice Gorzowa Wlkp. i Skwierzyny (niem. Schwerin an der Warthe).

 

 

W pewnym momencie to zainteresowanie dosięgło Górnego Śląska i sprawiło, że oddał Pan część swojego serca Górnoślązakom.

Rzeczywiście. A sprawili do zarówno ludzie, jak i atmosfera, krajobrazy i szczerze mówiąc, także kuchnia. Mogę tu delektować się tak cudownymi potrawami, nade wszystko śląskim kołaczem… Czuję się tu po prostu dobrze.
Po raz pierwszy przyjechałem tu już w połowie lat osiemdziesiątych. Byliśmy wtedy młodymi studentami, którzy przywozili do Polski transporty leków organizowane przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Praw Człowieka, dzięki czemu przyjechałem też na Górny Śląsk, gdzie bardzo szybko nawiązałem kontakt z Niemcami żyjącymi w tym regionie. To było szczególnie ciekawe w owych latach, w których tutejsi ludzie zaczęli już odczuwać powiew wolności, a od nas otrzymywali pewne wsparcie, jakiego mogliśmy udzielać generalnie Polakom, a także tutejszym rodakom.
Byliśmy wolontariuszami, młodymi studentami. Miałem wówczas 19, 20 lat i byliśmy zrzeszeni nie tylko w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Praw Człowieka, lecz także w Unii Paneuropejskiej. Czuliśmy, że Europa się zmienia, i chcieliśmy w tym uczestniczyć. Bo zmieniała się w dobrym kierunku, co już wtedy dało się odczuć. I kiedy dziś jeździmy po kraju, to widzimy, że wtedy położono podwaliny pod to wszystko, co tu teraz kwitnie.

 

 

Pod koniec lat osiemdziesiątych był Pan już w samym centrum wydarzeń politycznych w Niemczech i w tym czasie znów kilkakrotnie był Pan na Górnym Śląsku w środowisku organizującej się mniejszości niemieckiej.

Tak, począwszy od tego czasu bywałem tu bardzo często. Byłem wtedy kierownikiem biura posła do Parlamentu Europejskiego Ottona von Habsburga, który również przejawiał szczególne zainteresowanie zwłaszcza Górnym Śląskiem, i pamiętam kilka podróży, przede wszystkim na Górę św. Anny. Byliśmy też jednak w Łubowicach u Eichendorffa. Z kolei wspólnie z Hartmutem Koschykiem zorganizowałem w latach 1990–1992 szereg tournée cieszącego się wtedy dużą popularnością muzyka i autora piosenek Gerda Knesela. Razem podróżowaliśmy po kraju i w każdej miejscowości był koncert.

 

 

Jakie w tym czasie panowały nastroje w środowisku tworzącej się mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku?

Dla kogoś, kto nie pochodził stąd, było na wstępie niesamowicie wzruszającym przeżyciem obserwowanie 3–4 tysięcy ludzi zgromadzonych w hali sportowej, śpiewających stare pieśni. Wszystko odbywało się jednak spokojnie i bez jakichkolwiek nacjonalistycznych tonów. Czuło się po prostu radość z własnej kultury, którą znów można było publicznie przeżywać. Pamiętam też, że ze strony polskich sąsiadów, którzy się dołączyli, można było usłyszeć pozytywne sygnały, co jeszcze bardziej wzmogło pokojową atmosferę. Wszyscy w jakiś sposób zdawali sobie sprawę, że sprawy posuwają się do przodu i może nastąpić tylko coś dobrego, co się zresztą potem stało.

 

 

Przez kolejne kilka lat nie był Pan, przynajmniej służbowo, jednoznacznie związany z Polską oraz mniejszością niemiecką, ale zawsze pamiętał Pan o Górnym Śląsku…

Owszem, kiedy pracowałem w Urzędzie Kanclerskim, byłem m.in. odpowiedzialny za Europę Środkową, w tym przez osiem lat za bilateralne stosunki z Polską. I oczywiście w tym kontekście ważnymi zagadnieniami są sprawy mniejszości niemieckiej, zwłaszcza w odniesieniu do młodzieży, języka i kultury, których waga jest dostrzegana także w Berlinie. Na tym tle zrodziło się też moje szczególne zainteresowanie projektem edukacyjnym realizowanym przez stowarzyszenie Pro Liberis Silesiae oraz prowadzonymi przez nie dwujęzycznymi szkołami. W żadnym razie więc nie zapomniałem o regionie i również z Berlina udało mi się wnieść wkład w niektóre sprawy.

 

 

Jak postrzega Pan mniejszość niemiecką obecnie?

Wiele aspektów dotyczących mniejszości ukazały mi wrażenia z ubiegłorocznego Festiwalu Kultury, który odbył się w Hali Stulecia we Wrocławiu. Na scenie zobaczyłem fantastyczny program kulturalny, w ramach którego coraz to nowi artyści wywodzący się z szeregów mniejszości niemieckiej prezentowali swoje umiejętności, od hip-hopu po szlagiery, od rocka po muzykę ludową. Wrocław, do którego przybyło kilka tysięcy osób, zafascynował mnie zwłaszcza mieszanką publiczności. Oczywiście było wiele osób starszych, ale były też rodziny i ludzie w młodszym wieku. W gruncie rzeczy bowiem zachodzi pytanie, czy po pomyślnym ożywieniu zainteresowania kulturą i językiem niemieckim uda się je podtrzymać w kolejnych pokoleniach. Będąc we Wrocławiu, odniosłem wrażenie, że to jest możliwe, że to się zresztą dzieje, aczkolwiek jest to nadal najtrudniejszym wyzwaniem.

 

 

Gdzie widzi Pan mniejszość niemiecką, powiedzmy, za 20 lat?

Tutaj, w domu! Będąc z wizytą w szkole stowarzyszenia Pro Liberis Silesiae w Raszowej, słyszałem, że są tam dzieci, które wraz z rodzicami wróciły z Niemiec. To jest fantastyczna wiadomość. Dlatego jestem najzupełniej pewien, że w przyszłości nastąpi przynajmniej ustabilizowanie się liczby aktywnych członków kół DFK oraz sytuacji w szkołach. Jestem pewien, że mniejszość ma tutaj przyszłość, bo tutaj, na ojczystej ziemi, jest u siebie. To jest różnica w stosunku do Ślązaków, którzy są gdzie indziej. Źródło tożsamości jest tutaj i dlatego będzie to dobra przyszłość, z całą pewnością.
Jestem optymistą, chociaż nie mam złudzeń co do tego, że w dzisiejszych czasach mniejszościom nie jest łatwo ostać się w konkurencji z otaczającą rzeczywistością. Ale źródło mniejszości niemieckiej pochodzi z wsi i miast tego regionu, więc ono nie wyschnie.

Show More