Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Ein Pantheon, das spaltet?

 

Mitte Februar wurde ein Vertrag über die Einrichtung eines Oberschlesischen Pantheons im Gruftgewölbe der Kattowitzer Erzkathedrale unterzeichnet. Es sollen dort insbesondere Persönlichkeiten mit Bezug zur polnischen Geschichte des Kattowitzer Teils Oberschlesiens geehrt werden. Für die deutsche Minderheit ist ein so einseitig ausgerichtetes Projekt nicht mit der kulturellen Vielfalt Schlesien vereinbar und schmälert den Beitrag schlesischer Deutscher zur Entwicklung der Region.

 

Die Hauptträger der neuen Initiative (sitzend v.r.): Jakub Chestowski, Jarosaw Sellin, abp. Wiktor Skworc, Marcin Krupa Foto: Adam Guz/KPRM

 

Polska wersja poniżej

 

Die Unterzeichnung des Vertrags über die Einrichtung des Oberschlesischen Pantheons hätte pompöser nicht sein können, denn neben den Unterzeichnern – dem Kattowitzer Metropoliten Erzbischof Wiktor Skworc als Ideengeber des Pantheons, Jarosław Sellin, der als stellvertretender Kulturminister den Hauptsponsor vertrat, dem Marschall der Woiwodschaft Schlesien, Jakub Chełstowski und dem Kattowitzer Stadtpräsidenten Marcin Krupa – stand auch Premierminister Morawiecki, der die Schirmherrschaft über die ca. 50 Mio. PLN teure Investition übernahm. Wobei diese Mittel nur für die Einrichtung des Pantheons benötigt werden, nicht für dessen spätere Instandhaltung.

 

 

Polnisches Schlesien

Was soll das Oberschlesische Pantheon nun aber werden? Die neue Kultureinrichtung soll kulturellen, wissenschaftlichen und Bildungsaktivitäten in der Geschichte Oberschlesiens nach dem Ersten Weltkrieg nachgehen. „Das Pantheon wird zu einem Ort der Begegnung mit Geschichte und Persönlichkeiten. Nicht nur mit den Biografien dieser Menschen, sondern auch mit ihren Taten und Werken, ob materiell oder geistig. Es wird eine große Schule zum Erlernen Schlesiens sein. Das ist sehr wichtig für uns und für die Generationen, die nach uns kommen werden. Die Jugend wird über die Herkunft unseres Volkes erfahren sowie eine patriotische und gemeinschaftsfördernde Gesinnung kennenlernen“, sagte bei der feierlichen Vertragsunterzeichnung Erzbischof Wiktor Skworc.
Nunmehr eindeutig, indem er eine „polnische Glocke“ schlug, äußerte sich alsdann Vizeminister Sellin: „Ich hoffe, dass nicht nur die namhaftesten Soldaten, Schriftsteller und Sozialaktivisten im Pantheon des Gruftgewölbes der Kattowitzer Kathedrale ihren Platz finden werden, sondern auch jene, die durch ihr tägliches Bemühen, Kindern die polnische Kultur und Tradition beizubringen, Schlesien wieder polnisch werden ließen.“

 

Bei dieser Prämisse passen die deutsch-oberschlesischen Nobelpreisträger Kurt Alder und Maria Goeppert-Mayer sowie die hl. Hedwig von Schlesien, die, wie die Zeitung „Dziennik Zachodni“ herausfand, ebenfalls ins Oberschlesische Pantheon aufgenommen werden sollen, ganz und gar nicht ins Bild. Sie sollen freilich die Kritiker des Pantheons, das in seiner Aussage die Geschichte Oberschlesiens auf dessen industriellen Teil verengt und nur auf die Zeit, nachdem es sich zu Beginn der 1920er Jahre innerhalb der Grenzen Polens wiederfand, ein wenig im Zaum halten.

 

 

Deutsche Minderheit kritisch

Mit dieser einseitigen Ausrichtung des Oberschlesischen Pantheons ist die deutsche Minderheit nicht einverstanden. So hat die Sozial-Kulturelle Gesellschaft der Deutschen in der Woiwodschaft Schlesien bereits im März vorigen Jahres, als die Idee im Entstehen begriffen war, bei Erzbischof Skworc schriftlich nachgefragt, welche Persönlichkeiten denn im Pantheon präsentiert werden sollen und wer an ihrer Nominierung teilnehmen darf. „Eine Antwort haben wir leider nicht erhalten und wie sich nun zeigt, will man dort Personen präsentieren, die sich für die Verbreitung des Polentums in Oberschlesien einsetzten. Dabei hat Oberschlesien ja eine viel längere und reichere Geschichte. So darf man etwa nicht all die schlesischen Nobelpreisträger vergessen, ebenso wenig den Dichter Joseph von Eichendorff. Und ganz besonders nicht die Unternehmer, die das industrielle Potenzial der Region überhaupt erst geschaffen haben. Das waren keine Polen, das waren Deutsche“, sagt Martin Lippa, der Vorsitzende der deutschen Minderheit in der Woiwodschaft Schlesien.

 

Das Schreiben der schlesischen SKGD blieb unbeantwortet. Martin Lippa hofft also, dass die nächste Korrespondenz, diesmal vom Verband deutscher Gesellschaften in Polen, eine Antwort erfährt. Dort wird nun eindeutig nicht nur die Einseitigkeit der geplanten Ausstellung kritisiert, sondern auch die unrühmliche Rolle, die die katholische Kirche in Kattowitz dabei gespielt hat. „In einer so multikulturellen und historisch komplizierten Region mit ihrer jahrhundertelangen Tradition eines einträchtigen Miteinanders von Menschen mit verschiedenen Nationalitäten und Sprachen wird diese Auswahl von Persönlichkeiten, anstatt die Menschen um die Kirche herum zu vereinen, vielmehr zu einer Spaltung beitragen. Das Erzbistum Oberschlesien vereinigt Kirchenstrukturen und Katholiken nicht nur verschiedener Nationalitäten, sondern auch aus Gebieten, die infolge der tragischen schlesischen Aufstände und der schmerzhaften Grenzziehung nach dem Plebiszit geteilt wurden.

 

Schlesische Katholiken engagierten sich aufrichtig nicht nur aufseiten der polnischen Option, sondern auch aufseiten der Befürworter eines Verbleibs Oberschlesiens in Deutschland. Eine Ausstellung, die nur die Gesinnung und die Schicksale eines Teils der damaligen Schlesier als richtig anerkennt, verfestigt diese Spaltung und überträgt sie in die Gegenwart”, heißt es im Brief des VdG an Erzbischof Skworc.
Ähnlich wie der Chef der schlesischen SKGD, benennt auch der VdG Menschen, die einer Ehrung im Pantheon würdig sind, darunter Bischof Maximilian Kaller aus Beuthen und Bischof Josef Martin Nathan aus Branitz, Pfr. Johannes Frenzel aus Stollarzowitz, der 1945 im Dienst an der Pfarrgemeinde ermordet wurde sowie auch die familiär in Gleiwitz verwurzelte hl. Edith Stein, die in ihrer Zeit in Lublinitz ihre Stimme im Plebiszit des Jahres 1921 für einen Verbleib Oberschlesiens in Deutschland abgab. „Es findet sich dort kein Platz für Politiker wie Michael Graf von Matuschka, Landrat von Oppeln, der wegen seiner Zugehörigkeit zum Kreisauer Kreis hingerichtet wurde oder den Senator der Republik Polen, Eduard Pant, der als Anführer der Deutschen Katholischen Volkspartei sich darum bemühte, die Deutsche Minderheit der Vorkriegszeit vor nationalsozialistischen Einflüssen zu bewahren. Unter den Kulturschaffenden fehlt der herausragende Schriftsteller und Gleiwitzer Horst Bienek, unter den Nobelpreisträgern fehlt Konrad Bloch aus Neiße und unter den zeitgenössischen Persönlichkeiten vermisst wird Johann Kroll, Gründungsvater der Deutschen Minderheit aus Gogolin. Diese und andere bedeutende Persönlichkeiten Oberschlesiens werden aufgrund der angenommenen politischen und nationalen Dimension außerhalb des Pantheons bleiben”, schreibt im Namen des VdG dessen Vorsitzender Bernard Gaida.

 

Auch unsere Redaktion wandte sich Anfang März an Erzbischof Skworc mit der Frage, ob er als Initiator des Oberschlesischen Pantheons in Betracht gezogen habe, dass ein Fokus nur auf Persönlichkeiten, die um ein polnisches Schlesien kämpften, von einem Teil der Bewohner der Region als Marginalisierung ihrer abweichenden Wahrnehmung der Geschichte empfunden werden könnte. Auch wollten wir wissen, ob in Anbetracht der Tatsache, dass sogar einige herausragende Schlesier polnischer Nationalität keinen Platz im Pantheon finden werden, die Kirche sich nicht auf eine bestimmte politische Seite geschlagen hat. Ähnlich jedoch wie die Organisation der deutschen Minderheit in der Woiwodschaft Schlesien haben auch wir keine Antwort erhalten. „Hoffentlich wird wenigstens das Schreiben des VdG irgendwann beantwortet“, schließt Martin Lippa ein wenig resigniert.

 

 

Rudolf Urban

 

 

 

Katowice: Za prawie 50 mln PLN powstanie Panteon Górnośląski

 

Panteon, który dzieli?

W połowie lutego została podpisana umowa o utworzeniu w podziemiach archikatedry katowickiej Panteonu Górnośląskiego. Mają tam być szczególnie uhonorowane osobistości związane z polskością katowickiej części Górnego Śląska. Zdaniem osób należących do mniejszości niemieckiej taki jednostronnie ukierunkowany projekt godzi w wielokulturowość Śląska i umniejsza rolę śląskich Niemców w rozwoju regionu.

 

Die Kathedrale in Kattowitz ist Sitz des 1922 entstandenen Erzbistum Kattowitz
Foto: Christophurus ex Silesia/Wikimedia Commons

Podpisanie umowy o utworzeniu Panteonu Górnośląskiego nie mogło się odbyć bardziej pompatycznie. Obok sygnatariuszy – katowickiego metropolity abp. Wiktora Skworca, który był pomysłodawcą panteonu, Jarosława Sellina, który jako wiceminister kultury reprezentował głównego sponsora, marszałka województwa śląskiego Jakuba Chełstowskiego i prezydenta Katowic Marcina Krupy – stanął także premier Morawiecki, obejmując nad tą wartą ok. 50 mln zł inwestycją swój patronat. Przy czym środki te potrzebne są jedynie na stworzenie panteonu, nie zaś na jego późniejsze utrzymanie.

 

 

Polskość Śląska

Czym jednak ma być Panteon Górnośląski? Nowa instytucja kultury ma prowadzić działalność o charakterze kulturalnym, naukowym i edukacyjnym w zakresie historii Górnego Śląska po zakończeniu I wojny światowej. – Panteon będzie miejscem spotkania z historią i postaciami. Nie tylko z życiorysami tych osób, ale ich czynami, dziełami: materialnymi i duchowymi. To będzie wielka szkoła uczenia się Śląska i o Śląsku. To jest bardzo ważne dla nas i dla pokoleń, które przyjdą po nas. Młodzież będzie się uczyć, skąd nasz lud, postaw patriotycznych i prospołecznych – mówił podczas uroczystości podpisania umowy abp Wiktor Skworc.

 

Już jednoznacznie, bijąc w polski dzwon, wypowiadał się wtedy wiceminister Sellin: – Mam nadzieję, że swoje miejsce w panteonie, w podziemiach katowickiej katedry, znajdą nie tylko najwybitniejsi żołnierze, pisarze i działacze społeczni, ale również ci, którzy poprzez swój codzienny wysiłek, trud pracy i nauczania dzieci polskiej kultury i tradycji przywrócili Polsce Śląsk.

Przy takim założeniu Kurt Alder i Maria Goeppert-Mayer, niemieccy górnośląscy nobliści, oraz św. Jadwiga Śląska, którzy również, jak dowiedział się „Dziennik Zachodni” mają się znaleźć w panteonie, są wręcz osobistościami niepasującymi do całości, mają jednak nieco ujarzmić krytyków Panteonu Górnośląskiego, którego wydźwięk zawęża historię Górnego Śląska jedynie do jego przemysłowej części i jedynie do czasu, od kiedy znalazł się na początku lat dwudziestych XX wieku w granicach Polski.

 

 

Mniejszość niemiecka krytyczna

Z tak jednostronnym ukierunkowaniem Panteonu Górnośląskiego nie zgadza się mniejszość niemiecka. Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego już w marcu ubiegłego roku, kiedy pomysł się rodził, wystosowało pismo do abp. Skworca z pytaniem o to, jakie osobistości mają być prezentowane w panteonie i kto może brać udział w ich nominowaniu. – Nie otrzymaliśmy jednak niestety żadnej odpowiedzi i jak się teraz okazało, prezentowane będą osoby zaangażowane w krzewienie polskości na Górnym Śląsku. A przecież Górny Śląsk ma o wiele dłuższą i bogatszą historię. Nie można zapomnieć choćby o wszystkich śląskich noblistach, o poecie Josephie von Eichendorffie. A w szczególności o przedsiębiorcach, którzy w ogóle stworzyli przemysłowy potencjał tego regionu. To nie byli Polacy, to byli Niemcy – mówi Martin Lippa, przewodniczący mniejszości niemieckiej w woj. śląskim.

 

Na pismo śląskiego TSKN nie było odpowiedzi, Martin Lippa ma więc nadzieję, że kolejna korespondencja, tym razem ze Związku Niemieckich Stowarzyszeń w Polsce, doczeka się odpowiedzi. A tam jednoznacznie krytykowana jest nie tylko jednostronność planowanej wystawy, ale także niechlubna w tym rola Kościoła katolickiego w Katowicach. „W tak wielokulturowym i historycznie skomplikowanym regionie z wielowiekową tradycją zgodnego współżycia obok siebie ludzi różnych narodowości i języków taki dobór postaci zamiast jednoczyć ludzi wokół kościoła, będzie służył ich dzieleniu. Archidiecezja Górnośląska łączy w sobie struktury kościelne i katolików nie tylko różnych narodowości, ale także terenów podzielonych w wyniku tragicznych powstań śląskich i bolesnej granicy poplebiscytowej. Śląscy katolicy szczerze angażowali się nie tylko po stronie opcji polskiej, ale także po stronie zwolenników pozostania Górnego Śląska w Niemczech. Wystawa, która uznaje za słuszne jedynie postawy części ówczesnych Ślązaków i ich losów ten podział utrwala i przenosi do współczesności” – czytamy w piśmie VdG do abpa Skworca.

 

Podobnie jak szef śląskiego TSKN, także VdG podaje godne uhonorowania w panteonie osoby, do których należy m.in. bp Maximilian Kaller z Bytomia czy bp Josef Martin Nathan z Branic, ks. Johannes Frenzel, proboszcz ze Stolarzowic zamordowany w 1945 roku w czasie służby parafianom, czy rodzinnie zakorzeniona w Gliwicach św. Edith Stein, która mieszkając w Lublińcu, oddawała głos za pozostaniem w Niemczech w plebiscycie 1921 roku. „Nie znajdzie się tam miejsce dla polityków takich jak Michael Graf von Matuschka, starosta opolski stracony za przynależność do Kręgu z Krzyżowej, czy senator Rzeczpospolitej Polskiej Eduard Pant, który jako przywódca Deutsche Katholische Volkspartei zabiegał o uchronienie przedwojennej mniejszości niemieckiej przed wpływami nazistowskimi. Pośród twórców kultury zabraknie wybitnego pisarza i gliwiczanina Horsta Bienka, wśród noblistów – Konrada Blocha z Nysy, a pośród osób współczesnych zabraknie Johanna Krolla, założyciela mniejszości niemieckiej z Gogolina. Te i inne wybitne postacie Górnego Śląska znajdą się poza Panteonem z powodu przyjętego politycznego i narodowego wymiaru” – pisze w imieniu VdG jego przewodniczący Bernard Gaida.
Także nasza redakcja zwróciła się na początku marca do abp. Skworca z pytaniem o to, czy inicjując projekt budowy Panteonu Górnośląskiego, brał pod uwagę, że skoncentrowanie na osobistościach walczących o polskość Śląska może być przez część mieszkańców regionu odebrane jako spychanie na margines ich odmiennego postrzegania historii. Chcieliśmy się także dowiedzieć, czy w sytuacji, kiedy nawet niektórzy wybitni Ślązacy polskiej narodowości nie znajdą miejsca w panteonie, Kościół nie stanął po jednej stronie politycznej. Podobnie jednak jak w przypadku organizacji mniejszości niemieckiej w woj. śląskim – odpowiedzi nie otrzymaliśmy. – Miejmy nadzieję, że przynajmniej pismo VdG doczeka się odpowiedzi – kończy nieco zrezygnowany Martin Lippa.

 

 

Rudolf Urban

Show More