W ostatnim czasie nie milkną echa decyzji ministra edukacji i nauki ograniczającej liczbę godzin nauczania języka niemieckiego dla uczniów mniejszości niemieckiej. Przedmiotowe rozporządzenie jest pokłosiem grudniowych zmian w ustawie budżetowej na 2022 r., w której o 39,8 mln zł zostały zmniejszone wydatki w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na nauczanie języka mniejszości narodowych i etnicznych.
Jak wskazuje MEN – zaoszczędzone w ten sposób środki przeznaczono na zwiększenie rezerwy celowej w nowo utworzonej pozycji „Środki na nauczanie języka polskiego w Niemczech” i zagwarantowanie tzw. symetrii w relacjach polsko-niemieckich. Wskazywane rozporządzenie (w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym) jedynie w stosunku do języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej, realizowanego w formie dodatkowej nauki języka mniejszości, ogranicza liczbę godzin z trzech do jednej tygodniowo. Powoduje to, że gminy realizujące obowiązek zapewniania nauki języka mniejszości od 1 września 2022 r. zostaną pozbawione środków na realizację przedmiotowego zadania w pierwotnym wymiarze.
Foto: KTGW
Dyskryminujące rozporządzenie
Zgodnie z opinią komentatorów, a także Rzecznika Praw Obywatelskich, przedmiotowe rozporządzenie może nie tylko wykraczać poza delegację ustawową, ale także stać w opozycji do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązujących ustaw, prawa międzynarodowego, a także ratyfikowanych umów międzynarodowych – w tym do Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1991 r. Jak wynika z art. 35 konstytucji, „Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury”. Powyższy przepis jest ściśle związany z art. 32 konstytucji, będącym gwarantem równości i niedyskryminacji, a stanowiącym, że wszyscy są wobec prawa równi, mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne, a także, że zakazane jest dyskryminowanie kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Należy wskazać również na przepisy ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, zgodnie z którymi osoby należące do mniejszości mają m.in. prawo do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości. Jednocześnie w art. 6 przedmiotowej ustawy widnieje kategoryczny zakaz dyskryminacji wynikającej z przynależności do danej mniejszości narodowej. Zapisy analizowanego rozporządzenia pozostają w sprzeczności także m.in. z: Konwencją ramową Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych z 1995 r., Europejską kartą języków regionalnych lub mniejszościowych z 1992 r., Konwencją w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty UNESCO z 1960 r., traktatem o UE, który m.in. w art. 2 wymienia wartości fundamentalne dla UE, czyli równość wszystkich obywateli, ale także prawa osób należących do mniejszości, czy dyrektywą Rady Unii Europejskiej nr 2000/43 wprowadzającą zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie i narodowość.
Obowiązek samorządów
Wobec powyższego – mając na uwadze standardy państwa prawa, w szczególności zasady praw nabytych czy nadrzędności aktów wyższego rzędu nad aktami niższego – należy przyjąć, że jednostki samorządu terytorialnego w dalszym ciągu mają obowiązek realizacji dodatkowych zajęć z języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej, w wymiarze analogicznym jak w przypadku języków innych mniejszości – tj. w wymiarze trzech godzin tygodniowo. Wyjaśniając powyższe stwierdzenie, należy wskazać, że zarówno obowiązek realizacji przedmiotowych zajęć, jak również zakaz dyskryminacji jednej grupy względem innych wynikają z Konstytucji RP (najwyższe źródło prawa), ratyfikowanych umów międzynarodowych i ustaw. Jak zostało wcześniej wspomniane, ograniczenie godzin nauczania języka nastąpiło w drodze rozporządzenia ministra, które w hierarchii jest niżej niż wymienione źródła prawa. Zastosowanie w tej sytuacji znajdzie reguła kolizyjna wyrażona w rzymskiej paremii Lex superior derogat legi inferiori przyjmująca, że norma prawna o wyższej mocy prawnej uchyla normy prawne o niższej mocy prawnej (jeżeli norma zawarta w rozporządzeniu jest sprzeczna z normą zawartą w ustawie, należy stosować normę zawartą w ustawie). Odmienne działanie jednostek samorządu terytorialnego doprowadziłoby do sytuacji, w której to działania samorządów stanowiłyby naruszenie powszechnie obowiązującego prawa, a także przejaw nieuprawnionej dyskryminacji ze względu na przynależność do mniejszości niemieckiej, co mogłoby narazić je np. na roszczenia odszkodowawcze. Niemniej jednak – w realiach chronicznie niedofinansowanej oświaty – problemem pozostaje finansowanie realizacji opisanego wcześniej obowiązku, tj. zapewnienia uczniom trzech godzin tygodniowo języka niemieckiego jako języka mniejszości. Ograniczenie subwencji oświatowej w sposób znaczący wpłynie na możliwości organizacyjne JST w tym zakresie. W tym miejscu należy wskazać, że brak zapewnienia odpowiednich środków przez Skarb Państwa stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony dochodów jednostek samorządu terytorialnego określonej w art. 167 Konstytucji RP.
Należy spodziewać się powództw
Jak wynika z art. 3 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, zadania oświatowe jednostek samorządu terytorialnego w zakresie kształcenia, wychowania i opieki są finansowane na zasadach określonych w niniejszej ustawie oraz w ustawie z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Środki niezbędne do realizacji zadań oświatowych JST, w tym na wynagrodzenia nauczycieli oraz utrzymanie placówek wychowania przedszkolnego i szkół, są zaś zagwarantowane w dochodach JST, czyli m.in. w subwencji oświatowej (ust. 2). W ustępie 2 komentowanego przepisu ustawodawca niejako gwarantuje odpowiednią wysokość środków finansowych na utrzymanie oświaty publicznej. Jest to efekt obowiązywania normy konstytucyjnej przyznającej JST prawo do udziału w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań (art. 167 Konstytucji RP). Poza powyższym przepisem istnieją także inne podstawy prawne ewentualnych roszczeń JST przeciwko Skarbowi Państwa. Jest to o tyle istotne, że w najbliższym czasie należy się spodziewać szeregu powództw gmin, powiatów czy województw przeciwko Skarbowi Państwa o zwrot poniesionych przez JST kosztów nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej, realizowanej w formie dodatkowej. Niepozbawione podstaw prawnych są również roszczenia ewentualnych członków dyskryminowanej mniejszości o naruszenie dóbr osobistych, gdyż zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych przynależność narodowa oraz duma z takiej przynależności mieszczą się w powszechnie i społecznie akceptowanym zestawie wartości, które mogą stanowić ważny element stanu świadomości i uczuć człowieka. A jeśli są wyznawane i kultywowane przez określoną osobę, należy je uznać za jej dobra osobiste podlegające ochronie przewidzianej w art. 23 i 24 kodeksu cywilnego.
Joanna Tokarska-Grzesik / K.Ś.
KTGW Kancelaria Radców Prawnych Kuczyński, Tokarska-Grzesik, Wrońska Spółka Komandytowo-Akcyjna z siedzibą w Opolu
Dotychczasowy adres to: Plac Wolności 6, piętro 3., 45-018 Opole; od 1.10.2022 r.
Nowy adres Kancelarii: ul. Jakuba Kani 8/1, 45-340 Opole
Strona internetowa w budowie, dotychczasowa to: kitg.pl
Numer kontaktowy: 505 983 977
Adres mailowy do kontaktu to: redakcja@ktgw.pl
