Rozmawiamy z prof. Berndem Fabritiusem, pełnomocnikiem rządu Niemiec ds. przesiedleńców i mniejszości narodowych, o minionym roku, który stał pod znakiem pandemii koronawirusa, oraz o politycznych planach pełnomocnika.
Foto: Bernd Fabritius
Rok 2020 nie był łatwy dla nikogo z nas. Pandemia koronawirusa utrudniła wiele rzeczy, a niektóre wręcz uniemożliwiła. Panu jako pełnomocnikowi z pewnością nie było łatwo podtrzymać kontakt z mniejszościami niemieckimi bez osobistej styczności z nimi. Jak sobie Pan z tym radził?
Jak pan wie, jednym z głównych zadań związanych z moją funkcją pełnomocnika rządu Niemiec ds. przesiedleńców i mniejszości narodowych jest bycie osobą do kontaktów we wszelkich sprawach dotyczących mniejszości. Osobisty kontakt i wrażenia mają dla mnie nieocenioną wartość w tym względzie, czy to podczas dyskusji prowadzonych w domach spotkań, czy też w kuluarach rozmów politycznych wysokiego szczebla. Wszystko to było możliwe w tym roku tylko w bardzo ograniczonym zakresie.
Dlatego też wybrałem różne formy, aby utrzymać i pogłębić kontakty najlepiej jak się dało, prócz przesłań wideo i wideokonferencji prowadziłem więc konsultacje telefoniczne. Bardzo wzruszył mnie fakt, że dzwoniły osoby w bardzo sędziwym wieku, aby mi podziękować za to, że o nich nie zapomniano. Wreszcie, być może nieco staromodnie, pisałem listy. Poza tym, bezpośredni, bieżący kontakt telefoniczny ze mną mają za pośrednictwem swoich zarządów samodzielne zrzeszenia poszczególnych mniejszości.
Nie było też konieczności rezygnowania z dialogów na najwyższym szczeblu. Na przykład w październiku tego roku odbyło się 23. posiedzenie niemiecko-rumuńskiej komisji międzyrządowej w formacie wirtualnym i oczywiście możliwe były również rozmowy dwustronne z mniejszą liczbą uczestników – na przykład z ambasadorem Polski.
Z Pańskiej perspektywy, jak mniejszości niemieckie w Europie poradziły sobie z pandemią koronawirusa? Z pewnością istnieją różnice w zależności od kraju.
Pandemia koronawirusa to kryzys, w którym trzeba było bardzo szybko wypracować na wszystkich szczeblach instrumenty umożliwiające radzenie sobie z nią, a także wielokrotnie dostosowywać je do pogarszających się warunków ramowych. Wiele projektów nie mogło zostać zrealizowanych zgodnie z planem, konieczne były kreatywne zmiany, a niektóre projekty trzeba było nawet odwołać. Autentyczne wyzwanie!
Wszystkie mniejszości niemieckie uporały się z tą szczególną sytuacją z wielkim poczuciem odpowiedzialności, elastyczności i niezwykłej kreatywności. Wszyscy zaangażowani zaakceptowali tę sytuację i osiągnęli znakomite wyniki w ścisłym kontakcie z lokalnymi władzami państwowymi. Dzięki temu w niezwykle trudnych czasach możliwe było wdrożenie działań o wysokiej wartości kulturowej i wzmocnienie lokalnej społeczności mniejszości niemieckiej. Przede wszystkim jednak, co jest dla mnie szczególnie ważne, nigdy nie stracili oni z oczu zdrowia i dobrego samopoczucia uczestników projektu i opracowali w tym celu specjalne koncepcje higieny. Chciałbym im wszystkim za to bardzo podziękować!
Media cyfrowe z natury rzeczy mają szczególne znaczenie w czasach ograniczeń w kontaktach. Ważna jest tu również idea tworzenia sieci kontaktów. Chciałbym zwrócić uwagę na czteroczęściowe szkolenie online dla przedstawicieli młodzieży AGDM zainicjowane przez Grupę Roboczą Mniejszości Niemieckich (AGDM), które przyniosło rzeczywistą wartość dodaną w codziennej pracy. Tematyka dotyczyła zarządzania organizacją, zarządzania projektami, przywództwa i upodmiotowienia.
Po zwiększeniu środków dla mniejszości niemieckich, także lub szczególnie dla tej w Polsce, w budżecie na rok 2020, udało się także zabezpieczyć dalsze dodatkowe środki dla mniejszości na rok 2021. Dzięki temu wzrostowi finansowania można powiedzieć, że mniejszości niemieckie i ich sprawy zyskały obecnie większe znaczenie w polityce niemieckiej – a czy i na dłuższą metę zachowają duże znaczenie?
Zgodnie z moimi sugestiami, Komisja Budżetowa niemieckiego Bundestagu znacznie zwiększyła środki na rok 2021. W dyskusjach towarzyszących tej decyzji odniosłem wrażenie, że sprawy mniejszości niemieckich są mocno zakotwiczone w przestrzeni parlamentarnej.
To docenienie nie jest przypadkowe. Szczególna sytuacja w tym roku pokazała bardziej niż kiedykolwiek znaczenie mostów kulturowych, ludzkich i gospodarczych. Nie ma wątpliwości, że mniejszości niemieckie coraz częściej odgrywają zasadniczą rolę w budowaniu tych mostów między państwami. Dlatego będziemy nadal wspierać mniejszości niemieckie w ich wysiłkach na rzecz konstruktywnego uczestnictwa w życiu swoich społeczeństw przy jednoczesnym zachowaniu własnych etnokulturowych korzeni.
Z powodu pandemii wciąż jeszcze nie należy robić wielkich planów na rok 2021. Niemniej proszę powiedzieć, jakie są dla Pana najważniejsze sprawy do realizacji w nadchodzącym roku.
Po pierwsze, jestem optymistą, myślę, że w roku 2021 będzie już można więcej zdziałać niż w 2020. W dzisiejszym zglobalizowanym i coraz bardziej zagmatwanym świecie wiele osób poszukuje orientacji, własnej tożsamości, swojego domu. Ta podstawowa potrzeba wydaje mi się jeszcze bardziej pierwszoplanowa podczas pandemii koronawirusa. Dlatego też nadal będziemy na dobrej drodze, jeśli poważnie potraktujemy następujące kwestie:
Zasadniczym celem jest promowanie tych cech kulturowych, które sprawiają, że wszystkie mniejszości niemieckie jawią się danej większości populacji jako coś szczególnego. Każda ze wspieranych społeczności posiada bogatą i cenną skarbnicę tradycji i zwyczajów, które nie tylko odgrywają ważną rolę dla samych członków mniejszości, ale są także kwestią ich własnej tożsamości kulturowej i dlatego stanowią wzbogacenie dla całego społeczeństwa.
Warunkiem wstępnym jest zdecydowane zaangażowanie, szczególnie w zakresie zachowania języka niemieckiego wśród członków różnych mniejszości, zwłaszcza wśród młodzieży. Język jest ważnym środkiem wyrazu służącym porozumieniu, jak również podstawą własnej tożsamości i przynależności do grupy. Poza tym tylko opanowanie języka niemieckiego umożliwia deklarowanie przynależności do niemieckiej wspólnoty kulturowej.
Ponadto moim celem jest dalsze umacnianie dialogu z poszczególnymi mniejszościami i pomiędzy nimi. W praktyce odbywa się to np. poprzez ścisłą współpracę z licznymi samodzielnymi zrzeszeniami mniejszości oraz poprzez imprezy i uroczystości organizowane przez Grupę Roboczą Mniejszości Niemieckich.
Jesienią 2021 roku odbędą się wybory do Bundestagu. Czy zamierza Pan ponownie kandydować?
Uczestniczenie w pracach parlamentu sprawiało mi szczególnie dużo satysfakcji, m.in. dlatego, że daje mi to możliwość rozwijania zwłaszcza tych obszarów polityki, które są dla mnie ważne. Chciałbym również wnieść do debaty politycznej na polu parlamentarnym szczególną perspektywę wypędzonych, przesiedleńców, mniejszości narodowych i mniejszości niemieckich. Dlatego odpowiem twierdząco – tak, w miarę możliwości chciałbym znów kandydować.
