26 stycznia Rada Miasta Olsztyna wyraziła zgodę na umieszczenie tablic upamiętniających dawny cmentarz ewangelicki pomiędzy torami kolejowymi a dzisiejszą ulicą Partyzantów oraz pochowanych tam dawnych mieszkańców. Zostaną one wkomponowane w park, który ma tam powstać w ramach węzła przesiadkowego Olsztyn-Śródmieście.
Na początku 2018 r. w ramach przebudowy ulicy Partyzantów pomiędzy komendą wojewódzką policji a Domem Kopernika Olsztyńskiego Stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej (AGDM) pracownicy budowlani natrafili na ludzkie szczątki w pobliżu równoległych torów kolejowych. Prace przerwano i zlecono badania archeologiczne, w trakcie których odnaleziono 27 grobów.
Oburzenie i porozumienie
– To było krótko po tym, jak objąłem swoją funkcję – wspomina pastor Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Olsztynie, Łukasz Stachelek. – Od razu skontaktowałem się z prezydentem miasta, bo kiedyś był tam cmentarz ewangelicki.
Po emocjach związanych ze znaleziskiem sytuacja szybko jednak znów się uspokoiła, aż do momentu, gdy w lipcu 2018 r. uczestnicy spaceru po mieście z Rafałem Bętkowskim z olsztyńskiego Muzeum Nowoczesności przypadkowo natrafili w tym miejscu na odsłonięte kości. W wyniku oburzenia opinii publicznej stowarzyszenie „Święta Warmia” wystąpiło do władz miasta o wpisanie dawnego cmentarza do rejestru zabytków.
Po kilkumiesięcznych negocjacjach, które trwały do listopada 2018 r., zaczęto się zastanawiać, jak postąpić z terenem dawnego cmentarza i doczesnymi szczątkami. W ramach porozumienia pomiędzy władzami miasta Olsztyna, stowarzyszeniem „Święta Warmia” i zborem ewangelicko-augsburskim wycofano wniosek o wpisanie cmentarza do rejestru zabytków. W zamian miasto zobowiązało się do troskliwego traktowania grobów i szczątków zmarłych oraz do upamiętnienia pochowanych.
Foto: Uwe Hahnkamp
Beztroska i koncepcja
– Cmentarz ten w latach 1873–1886 był główną nekropolią ewangelicką, przenoszono tu również zmarłych z pierwszego cmentarza pod dzisiejszym ratuszem – wyjaśnia pastor Stachelek. – Do 1947 r. pochowano tu ponad 1300 osób.
Jednakże jego likwidacja w latach 60. odbyła się bez krztyny wyczucia. Jego powierzchnię zniwelowano, usunięto nagrobki, ale „nie ma żadnych dokumentów świadczących o jakichkolwiek ekshumacjach”, jak mówi Rafał Bętkowski. AGDM, który wygrał przetarg, zlecił mu odnalezienie nazwisk pochowanych tam osób. Głównym źródłem informacji było Centralne Archiwum Ewangelickie w Berlinie.
Jego praca w powiązaniu z wyżej wymienioną umową była podstawą do przygotowania koncepcji. Andrzej Karwowski z Urzędu Miasta Olsztyna zdradza, jak będzie wyglądał ten teren w przyszłości: – Powstanie teren zielony, park publiczny, w którym znajdzie się m.in. pawilon pamięci. Na ścianach pamiątkowych będą wtedy umieszczone tablice z napisami nazwisk mężczyzn i kobiet kiedyś tam pochowanych.
Garaże, które nadal znajdują się na tym terenie – to jest kolejny etap – mają zostać przejęte i usunięte. – Myślę, że zrodził się dobry kompromis – cieszy się pastor Stachelek. – Ten park będzie nie tylko miłym miejscem upamiętnienia, lecz także wizytówką miasta przy tej stacji i punkcie przesiadkowym.
Uwe Hahnkamp
