Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Polen in Augenblicken

Eine poetische Hommage an Polen – in seinem neuen Buch spürt der Schriftsteller Matthias Kneip einfühlsam und hintergründig den unterschiedlichen Facetten des Landes nach. Der St. Annaberg in Oberschlesien spielt dabei eine besondere Rolle. Mit Matthias Kneip sprach Marie Baumgarten.

 

Eine poetische Reise durch Polen

 

Polska wersja poniżej

 

Herr Kneip, in Ihrem Buch bereisen Sie viele Städte in Polen. Warschau, Krakau, Danzig, Stettin. Namen, die jeder kennt, auch, wer sich nicht für Polen interessiert. Orte, über die zu erzählen und zu hören den Menschen immer wieder gefällt. Zu recht. Oft genug sind es aber auch die unscheinbaren Orte, die uns unverhofft verzücken: Kulm (Chelmno), „Stadt der Verliebten“ genannt. Es klingt, als hätten Sie hier ein bisschen Ihr Herz verloren.

Da ist etwas Wahres dran. Nach Chelmno bin ich eher zufällig gekommen, als ich einen Ort gesucht habe, in dem man mit einer Gruppe Mittagspause machen kann auf dem Weg nach Danzig. Aber aus der Mittagspause wurde dann ein halber Tag, weil mich das Flair dieses Ortes wirklich in den Bann gezogen hat. Ihr Erbe des Deutschen Ordens, die Reliquie des Heiligen Valentin in der dortigen Pfarrkirche, oder die im Brunnen auf dem Marktplatz spielenden Kinder. Und ich habe mich tatsächlich ein wenig verliebt, so wie es sein soll, in diese Stadt. Deshalb habe ich sie auch in mein Buch aufgenommen.

 

 

Sie bereisen auch Schlesien. Sie besuchen aber nicht die mittelalterliche Heilig-Kreuz-Kirche in Oppeln, Sie besuchen das Grab Ihrer Urgroßmutter Klara Picke. Ein sehr persönlicher Abschnitt. Weil die persönlichen Geschichten nicht selten die lesenswertesten sind?

Die Geschichten von Menschen sind für mich immer eine wichtige, weil authentische Quelle und Inspiration. In mein Buch habe ich viele Orte aufgenommen, die mit Menschen und Persönlichkeiten zu tun haben. Zum Teil sind es Persönlichkeiten, mit denen mich biografisch viel verbindet, wie beispielsweise eben das Grab meiner Urgroßmutter in Oppeln oder das Grab des Dichters Tadeusz Różewicz in Karpacz. Mit Rózewicz hat mich über 40 Jahre eine familiäre Freundschaft verbunden und ich habe viel von ihm gelernt. Das ist auch der Grund, warum ich ihm das neue Buch gewidmet habe.

 

Das Grab von Kneips Ur-Großmutter in Oppeln

Und was wissen Sie über Ihre Urgroßmutter, wer war sie?

Sie können mir glauben, dass es ein eigenartiges Gefühl ist, als Kind in einem fremden Land vor einem Grab zu stehen, auf dem ein fremder Name steht und die Jahreszahlen „1886-1958“. Meine Mutter stieß in den 1980er Jahren einen lauten Schrei aus, als sie das Grab ihrer Oma wiederfand. Und wir Kinder standen befremdet daneben. „Klara Picke“? Unsere Urgroßmutter? Und wie bitte schön kommt sie hierher auf diesen Friedhof?

Ich weiß tatsächlich nicht viel über sie. Aber genau das macht die Faszination für mich aus. Ich stehe vor diesem Grab und überlege, wer sie gewesen sein könnte. Ob ich etwas von ihr geerbt habe, ob sie mir sympathisch gewesen wäre. Ich überlege, wie sie in jener Geschichte gelebt hat, die ich in der Schule auswendig lernen musste. Und wie sie über mich denken würde. Gerade mein „Nichtwissen“ öffnet Räume für eine poetische Betrachtung dieses Grabes und seiner Geschichte.

 

Der St. Annaberg bei Oppeln ist der bedeutendste Wallfahrtsort in Oberschlesien. Jene Geschichte, die wohl am meisten unter die Haut geht. Was bedeutet Ihnen der Ort?

Ich besuche diesen Ort sicher anders als andere Menschen. Als das deutsche Ehrenmal mit seiner Rotunde mit den Gräbern von Aufständischen nach dem Zweiten Weltkrieg gesprengt wurde, sammelte mein Vater, der in Leschnitz beim Annaberg aufwuchs, zusammen mit seiner Schwester die herumliegenden Mosaiksteine auf, um sie in Brot einzutauschen. Das Leid nach dem Krieg für seine Familie war groß. Wenn ich heute den St. Annaberg besuche, besuche ich zugleich die Geschichte der Familie meines Vaters. Ich bete in der Kirche, in der mein Vater gebetet hatte, betrachte das neue Denkmal an dem Ort, wo das alte stand, und die Mosaiksteine herumlagen. Und ich schaue auf das eigenartige Amphitheater, dessen Erbauer so viel Leid über Oberschlesien gebracht haben. Ich frage mich oft, was die Kirche, das Denkmal und das Amphitheater sich heute wohl zu sagen haben.

 

 

Kommunizieren sie miteinander? Oder stehen sie nur zufällig nebeneinander auf diesem bedeutungsschweren Berg…?

„Poetische Miniaturen“ nennen Sie die über eine Seite nicht herausreichenden kleinen Geschichten. Dichtung in Prosa, eine Idee, die Sie lang mit sich herumgetragen haben, mit der Befürchtung, dass diese Form unzeitgemäß sei, dass das Publikum fehle. Warum haben Sie es dennoch gewagt?
Bücher und ihre Ideen müssen aus dem Herzen kommen. Und wenn sie sich nicht verkaufen, ist das zwar Pech für den Autor, aber nicht für die Kunst an sich. Natürlich weiß ich, dass es für poetische Texte in der heutigen Zeit des schnellen Lesens kaum mehr Liebhaber gibt. Aber dafür sind diejenigen, die solche Texte noch gerne lesen, besonders treue Leser. Für sie habe ich das Buch geschrieben – und für alle, die den Schritt einmal wagen wollen vom digitalen zum analogen, zum langsamen Lesen. Die Lust haben, sich von der Faszination der Sprache begeistern zu lassen.

 

 

Wenn Sie nur eine Empfehlung für einen Polen-Besuch geben könnten, welche wäre es?

Oje, diese Frage musste kommen! Und ich überlege immer wieder, wie ich sie diplomatisch umgehen kann. Ehrlich gesagt, die Menschen sind verschieden, und ich würde nicht jedem Menschen den gleichen Ort empfehlen. Die einen lieben Natur, das Meer, die anderen Geschichte, Museen… Und Polen hat für jeden etwas zu bieten. Aber um nicht allzu diplomatisch zu antworten: ich habe den ersten Besuch mit meiner Familie und den Kindern nach Danzig gemacht, weil es auf engem Raum dort viele Alternativen gibt. Tolle Museen, Strand, Meer, eine schöne Innenstadt. Aber unsere nächste Reise wird nach Oberschlesien und nach Krakau führen und dann vielleicht mal Ostpolen. Im Übrigen glaube ich, ihre Frage ist nicht realistisch. Wer einmal nach Polen gereist ist, kommt wieder. Das ist meine Erfahrung.

 

 

Sie haben schon über ein Dutzend Bücher über Polen geschrieben. Werden weitere folgen oder haben Sie genug erzählt über das Land an der Weichsel, das Sie nicht mehr loszulassen scheint?

Natürlich stelle ich mir die Frage, ob es noch etwas gibt, was ich über Polen erzählen könnte. Aber Polen verändert sich ständig und mit dem Land die Themen, die für einen Schriftsteller wie mich interessant sind. Ich denke, ich brauche etwas Zeit, das Land in der Gegenwart zu beobachten. Dann wird sich auch mal wieder ein neues Buch einstellen. Ich überlege aber auch, ein persönliches Buch über die vielen Facetten von Schlesien zu schreiben. Da würde mir viel einfallen und es käme von Herzen!

 

 

Matthias Kneip, geb. 1969, arbeitet am Deutschen Polen-Institut in Darmstadt sowie als Schriftsteller und Polenreferent. Er zählt zu den bekanntesten Vermittlern polnischer Kultur in Deutschland. Sein Buch „Polen in Augenblicken – Poetische Miniaturen“ ist 2019 im Verlag Friedrich Pustet erschienen. Es umfasst 128 Seiten.

 

 

 

Polska w chwilach

Poetycki hołd złożony Polsce – w swojej nowej książce pisarz Matthias Kneip z ogromną wrażliwością i głębią myśli wczuwa się w różne niuanse oblicza kraju, przy czym szczególną rolę odgrywa Góra św. Anny na Górnym Śląsku. Z Matthiasem Kneipem rozmawia Marie Baumgarten

 

Polenreferent Matthias Kneipp

 

Podróżuje Pan po wielu miastach w Polsce. Warszawa, Kraków, Gdańsk, Szczecin to nazwy, które zna każdy, nawet jeśli ktoś nie interesuje się Polską. Są to miejsca, o których ludzie lubią opowiadać i słuchać. I słusznie. Dość często jednak niespodziewanie zachwycają nas też miejsca niepozorne, jak choćby Chełmno (Kulm), zwane „miastem zakochanych”. O tym wszystkim pisze Pan w książce. Brzmi to tak, jak gdyby zostawił Pan tu odrobinę swego serca.

Jest w tym coś z prawdy. Do Chełmna przyjechałem dość przypadkowo, szukając miejscowości, w której można zrobić przerwę na obiad, będąc w drodze do Gdańska wraz z grupą osób. Ale z tej przerwy obiadowej zrobiło się pół dnia, ponieważ autentycznie oczarowała mnie atmosfera tego miejsca. Jego dziedzictwo z czasów zakonu krzyżackiego, relikwia św. Walentego w tamtejszym kościele parafialnym czy dzieci bawiące się w fontannie na rynku. I faktycznie odrobinę się w tym mieście zakochałem – tak, jak powinno być. Dlatego też znalazło się ono na kartach mojej książki.

 

Podróżuje Pan też po Śląsku. Jednak będąc tutaj, odwiedza Pan nie tylko średniowieczny kościół pw. Świętego Krzyża, lecz także odwiedza Pan grób swojej prababci Klary Picke. To bardzo osobisty rozdział. Czy jest tak dlatego, że osobiste historie są nierzadko najbardziej warte przeczytania?

Historie ludzi są dla mnie ważnym, bo autentycznym źródłem inspiracji. W swojej książce napisałem o wielu miejscach, które mają związek z konkretnymi ludźmi i osobowościami. Po części są to osobowości, z którymi wiele mnie łączy, jak choćby moja śp. prababcia spoczywająca w Opolu czy poeta Tadeusz Różewicz, którego grób znajduje się w Karpaczu. Z Różewiczem łączyła mnie przez ponad czterdzieści lat przyjaźń rodzinna i wiele się od niego nauczyłem. Jest to też powód, dla którego tę nową książkę zadedykowałem właśnie jemu.

 

A co Pan wie o swojej prababci, kim była?

Może mi pani wierzyć, że jest to osobliwe odczucie, gdy jako dziecko, będąc w obcym kraju, stoi się przy grobie, na którym widnieje obce nazwisko oraz lata „1886–1958”. Moja mama w latach osiemdziesiątych wydała z siebie głośny okrzyk, gdy odnalazła grób swojej babci. A my, dzieci, w zdumieniu staliśmy obok. Klara Picke? Nasza prababcia? A niby jak trafiła tutaj, na ten cmentarz?
Rzeczywiście nie wiem o niej wiele. Ale właśnie to jest dla mnie fascynujące. Stoję przed tym grobem i zastanawiam się, jaka ona mogła być. Czy odziedziczyłem coś po niej, czy czułbym do niej sympatię. Zastanawiam się, jak ona żyła w owej historii, której ja, będąc w szkole, musiałem się uczyć na pamięć. I co myślałaby o mnie. Właśnie to, że nie wiem, otwiera przestrzeń do poetyckich refleksji nad tym grobem i jego historią.

 

Góra św. Anny nieopodal Opola to najważniejsze miejsce pielgrzymek na Górnym Śląsku. To historia, która bodaj najbardziej porusza. Co dla Pana oznacza to miejsce?

Odwiedzam to miejsce z pewnością inaczej niż inni ludzie. Kiedy po II wojnie światowej wysadzono w powietrze niemiecki pomnik wraz z rotundą z grobami powstańców, mój ojciec, który dorastał w Leśnicy koło Góry św. Anny, zbierał razem ze swoją siostrą leżące dookoła kamienie mozaikowe, aby wymieniać je za chleb. Po wojnie jego rodzina doznała wielkich cierpień. Kiedy dziś odwiedzam Górę św. Anny, przenoszę się zarazem w dzieje rodziny mojego ojca. Modlę się w kościele, w którym modlił się mój ojciec, oglądam nowy pomnik stojący w miejscu, gdzie znajdował się stary i gdzie leżały kamienie mozaikowe. I patrzę na ten osobliwy amfiteatr, którego budowniczowie sprowadzili na Górny Śląsk tyle cierpień. Często zadaję sobie pytanie, co ten kościół, pomnik i amfiteatr mogą dziś mieć sobie do powiedzenia. Czy się ze sobą komunikują? Czy też stoją tylko przypadkiem obok siebie na tej niezwykle ważnej górze…

Mianem „poetyckich miniatur” określa Pan króciutkie, nie więcej niż jednostronicowe historyjki. Połączenie poezji i prozy to pomysł, z którym nosił się Pan od dawna, obawiając się jednocześnie, że taka forma nie jest na czasie, że zabraknie odbiorców. Dlaczego jednak się Pan na to odważył?
Książki oraz zawarte w nich idee powinny wypływać z serca, a jeśli się nie sprzedadzą, to będzie to wprawdzie pech dla autora, ale nie dla sztuki jako takiej. Oczywiście wiem, że w dzisiejszej dobie szybkiego czytania prawie już nie ma miłośników tekstów poetyckich, ale za to ci, którzy wciąż jeszcze lubią czytać tego rodzaju teksty, są szczególnie wiernymi czytelnikami. Dla nich tę książkę napisałem. I dla wszystkich, którzy zechcą uczynić krok od czytania cyfrowego do analogowego, do czytania powolnego. Którzy będą mieli ochotę na to, by dać się zafascynować językiem.

 

Gdyby mógł Pan dać jedynie rekomendację dotyczącą odwiedzenia Polski, jaką by Pan dał?

Ojej, to pytanie musiało się pojawić! A ja za każdym razem zastanawiam się, jak mogę je dyplomatycznie ominąć. Szczerze mówiąc, ludzie są różni, więc nie każdej osobie poleciłbym to samo miejsce. Bo jedni lubią przyrodę, morze, inni zaś historię, muzea… A Polska ma każdemu coś do zaoferowania. Ale żeby nie odpowiedzieć nazbyt dyplomatycznie – ja sam pierwszą wizytę wraz z rodziną i dziećmi miałem w Gdańsku, ponieważ jest tam wiele alternatyw na stosunkowo niewielkiej przestrzeni. Wspaniałe muzea, plaża, morze, piękne śródmieście. Ale nasza następna podróż będzie wiodła na Górny Śląsk i do Krakowa, a potem może któregoś razu na wschód Polski. Zresztą myślę, że Pani pytanie nie jest realistyczne, bo ktoś, kto raz odbędzie podróż do Polski, będzie chciał tu znów przyjechać. Takie jest moje doświadczenie.

 

Napisał Pan już ponad tuzin książek o Polsce. Czy będą kolejne, czy też opowiedział Pan dostatecznie dużo o kraju nad Wisłą, którego czar wydaje się Pana nie opuszczać?

Oczywiście zadaję sobie pytanie, czy jest jeszcze coś, co mógłbym opowiedzieć o Polsce. Ale Polska ciągle się zmienia, a wraz z krajem zmieniają się tematy, które mogą zainteresować takiego pisarza jak ja. Myślę, że potrzebuję trochę czasu, by poobserwować kraj i to, co się w nim obecnie dzieje. A wtedy wcześniej czy później pojawi się kolejna książka. Zastanawiam się też jednak nad napisaniem osobistej książki, która traktowałaby o różnorodności Śląska. Dla mnie to jest temat rzeka, której nurt płynąłby prosto z serca!

 

 

Matthias Kneip, ur. w 1969 r., pracuje w Niemieckim Instytucie ds. Polskich w Darmstadt, a także jako pisarz i specjalista ds. polskich. Zalicza się do najbardziej znanych promotorów kultury polskiej w Niemczech. Jego 128-stronicowa książka pt. „Polen in Augenblicken – Poetische Miniaturen” (Polska w chwilach. Poetyckie miniatury) ukazała się w 2019 roku nakładem Wydawnictwa Friedricha Pusteta.

 

Show More