Z Christiane Buberl, wicekonsulem Niemiec w Opolu, o nowych uregulowaniach dotyczących niemieckiego obywatelstwa oraz ich następstwach dla Niemców za granicą rozmawia Rudolf Urban.
Od kilku tygodni w szeregach mniejszości niemieckiej w Polsce krąży informacja o tym, że dzieci osób urodzonych po 31.12.1999 roku nie będą automatycznie uznawane w Niemczech za osoby o podwójnym obywatelstwie. Czy to prawda?
W kwestii nabycia obywatelstwa przez urodzone za granicą dzieci Niemców będzie decydowało miejsce urodzenia dziecka i niemieckich rodziców bądź niemieckiego rodzica. Jeżeli zarówno niemiecki rodzic bądź oboje niemieccy rodzice, jak i dziecko urodzili się 1.01.2000 r. lub po tym dniu poza terytorium Niemiec, trzeba będzie dodatkowo udokumentować w Niemczech fakt narodzin dziecka, aby nabyło ono niemieckie obywatelstwo.
Podam konkretny przykład: Pan Kaczmarczyk ma niemieckie i polskie obywatelstwo i mieszka na Śląsku Opolskim, gdzie 1.02.2000 roku przychodzi na świat jego córka Agnieszka, która też otrzyma dwa obywatelstwa – niemieckie i polskie. Wiosną 2020 roku wychodzi ona za mąż za obywatela Polski Michała, a jesienią 2020 roku rodzi w Rybniku syna. Agnieszka musi w ciągu jednego roku od daty narodzin dziecka złożyć w konsulacie zawiadomienie o fakcie urodzenia syna, aby mógł on nabyć niemieckie obywatelstwo.
Gdyby Agnieszka 1.02.2000 r. urodziła się w Niemczech lub jej syn jesienią 2020 także w Niemczech, wtedy nabycie niemieckiego obywatelstwa nastąpiłoby automatycznie. Należałoby wtedy spojrzeć na kolejne pokolenia, czy w tych przypadkach nie byłoby wymagane dodatkowe udokumentowanie narodzin kolejnych dzieci, aby automatyczne nabycie obywatelstwa stało się faktem. Ale to w tym momencie wydaje się za bardzo hipotetyczne, ponieważ dziś nikt nie jest w stanie stwierdzić, jak za 40 lub 50 lat będzie się kształtować podstawa prawna.
Należy więc jeszcze raz podkreślić: Osoby posiadające dwa obywatelstwa, niemieckie i polskie, urodzone po 31.12.1999 roku (obecnie 16-latki), będą musiały w ciągu jednego roku złożyć w niemieckim urzędzie stanu cywilnego wniosek o wydanie dokumentu poświadczającego fakt narodzin ich dziecka za granicą. Tylko wówczas takie dzieci – w świetle obecnej sytuacji prawnej – uzyskają niemieckie obywatelstwo.
Wspomniana regulacja dotyczy tzw. cezury pokoleniowej. Wcześniej obowiązywała ściśle zasada pochodzenia, jednak niemieckie prawo o obywatelstwie zmieniło się i nadal podlega zmianom. Generalnie rzecz biorąc, w przyszłości Niemcy urodzeni za granicą będą musieli przejawić aktywność w sensie zgłoszenia faktu narodzin swojego dziecka, aby takie dzieci nadal mogły nabyć niemieckie obywatelstwo. Regulacja ta obowiązuje na całym świecie, także np. w stosunku do nas, dyplomatów. Cezura pokoleniowa nie będzie miała miejsca tylko wtedy, jeśli w takim przypadku dzieci traciłyby jakąkolwiek przynależność państwową. Z uwagi na fakt, iż dzieci członków mniejszości z reguły posiadają podwójne obywatelstwo, powyższy wyjątek ich jednak nie dotyczy, co oznacza, że z punktu widzenia mniejszości będzie to bardzo ważny temat.
Mówi Pani, że Niemcy żyjący za granicą będą musieli przejawić większą aktywność. Co to konkretnie oznacza? Zapewne będzie się to wiązało z większym wysiłkiem ze strony osób, które będą wnioskować dla swoich dzieci o niemieckie obywatelstwo.
Aby miało miejsce automatyczne nabycie obywatelstwa niemieckiego dla wyżej wymienionej grupy osób, wniosek o dodatkowe udokumentowanie narodzenia dziecka musi wpłynąć do odpowiedniej placówki dyplomatycznej w ciągu pierwszego roku od narodzenia dziecka. To faktycznie oznacza dodatkowy biurokratyczny nakład związany z czasem i pieniędzmi. Ale już dziś wielu rodziców składa wnioski o dodatkowe udokumentowanie narodzenia dziecka w Niemczech, aby otrzymać niemiecki akt urodzenia. Wniosek jest dobrowolny; także osoby dorosłe mogą dla siebie złożyć taki wniosek.
Ja od ponad roku jestem w Opolu i w tym czasie wspólnie ze współpracownikami przyjmujemy regularnie zawiadomienia o fakcie urodzenia dziecka. Często dzieje się to w powiązaniu z oświadczeniem ws. nazwiska dziecka. Takie zawiadomienia składane są dobrowolnie na życzenie rodziców dziecka lub samego dorosłego i dotychczas nie miały konsekwencji w sprawach regulacji obywatelstwa. Polecam takie zawiadomienie szczególnie w skomplikowanych sytuacjach rodzinnych lub mocnym związku z zagranicą. Niemieckie osoby dorosłe lub niemieccy rodzice mogą z takiej możliwości skorzystać i przez to zawnioskować o wydanie niemieckiego aktu urodzenia dla siebie lub dziecka. Powody złożenia takiego zawiadomienia są różne, ale dla mnie np. ułatwiony kontakt z niemieckimi urzędami byłby przekonującym argumentem. Wszystko, co jest napisane w niemieckim akcie urodzenia – imiona i nazwiska rodziców oraz dziecka, jak i stosunek prawny (kim są rodzice) – nie musi być dodatkowo poświadczane zagranicznymi aktami i ich tłumaczeniami. Jeżeli zawiadomienie o fakcie urodzenia dziecka potrzebne jest do automatycznego stwierdzenia obywatelstwa, postępowanie jest takie samo, jednakże rodzice muszą zachować termin jednego roku od narodzenia dziecka.
Mówi Pani o „wystawieniu dodatkowego dokumentu”, czyli niemieckiego aktu urodzenia dziecka. Czy zatem nie będzie już potrzebny dokument „Staatsangehörigkeitsausweis”, potwierdzający posiadanie niemieckiego obywatelstwa?
Niemiecki akt urodzenia nie zastąpi dokumentu „Staatsangehörigkeitsausweis”. Już teraz funkcjonują oba te dokumenty.
W niemieckim akcie urodzenia fakt urodzenia danej osoby oraz jej imię i nazwisko będą udokumentowane zgodnie z wymogami obowiązującymi na niemieckim obszarze prawnym. Fakt urodzenia Niemców żyjących za granicą (czy też zawarcia przez nich związku małżeńskiego) może być już teraz poświadczany w niemieckich urzędach stanu cywilnego w formie dodatkowego dokumentu. Także w przypadku dzieci, których niemieccy rodzice urodzili się przed 31.12.1999 roku, może nastąpić takie udokumentowanie faktu urodzenia, które jednak w takich przypadkach nie będzie miało wpływu na obywatelstwo dziecka.
Po dokonaniu takiego dodatkowego udokumentowania w niemieckim rejestrze urzędu stanu cywilnego (np. w księdze urodzeń) będzie można w tymże urzędzie wystąpić o wystawienie niemieckiego aktu urodzenia (czy małżeństwa). Wniosek o wystawienie dodatkowego dokumentu poświadczającego fakt urodzenia (innym określeniem jest zawiadomienie o urodzeniu dziecka) składa się we właściwym przedstawicielstwie zagranicznym, które przekazuje go następnie do właściwego urzędu stanu cywilnego w Niemczech. Urzędem stanu cywilnego właściwym w sprawach Niemców nieposiadających miejsca zamieszkania w Niemczech jest Standesamt I w Berlinie.
Natomiast procedurę dotyczącą stwierdzenia obywatelstwa można uruchomić w dowolnym czasie w konsulatach generalnych lub ambasadzie (dla regionu opolskiego np. właściwą placówką jest konsulat generalny we Wrocławiu). Organem właściwym w zakresie rozpatrywania odnośnych wniosków składanych przez Niemców nieposiadających miejsca zamieszkania w Niemczech jest Federalny Urząd Administracji (Bundesverwaltungsamt). Dokument „Staatsangehörigkeitsausweis” służy jako dowód posiadania niemieckiego obywatelstwa.
Należy jednak zwrócić uwagę, że poprzez wystawienie tego dokumentu nie następuje „nadanie” niemieckiego obywatelstwa, lecz tylko jego stwierdzenie. Oznacza to, że dokument „Staatsangehörigkeitsausweis” po rozpatrzeniu złożonego wniosku przez Federalny Urząd Administracji jest wystawiany dla osób, które już są Niemcami.
Przy okazji przypomnę, że obecnie wystawiane dokumenty „Staatsangehörigkeitsausweis” nie mają już ograniczonego okresu ważności, a dla dzieci wystarczy z reguły „Staatsangehörigkeitsausweis” jednego z rodziców.
Dokumenty „Staatsangehörigkeitsausweis” będą wiec nadal wystawiane, o ile nastąpiło pozytywne stwierdzenie posiadania niemieckiego obywatelstwa. Zawiadomienie o urodzeniu dziecka oraz „Staatsangehörigkeitsausweis” to dwa różne dokumenty o różnej treści, służące do różnych celów.
Niemniej, dla osób urodzonych po 1999 roku złożenie wniosku o wydanie niemieckiego aktu urodzenia ich dzieci będzie warunkiem uzyskania przez nie niemieckiego obywatelstwa i wystawienia dokumentu „Staatsangehörigkeitsausweis”.
Gdzie i jak składa się taki wniosek o udokumentowanie urodzenia dziecka?
Wniosek składa się we właściwym przedstawicielstwie zagranicznym, przy czym sprawdziło się w praktyce, by najpierw wysłać zeskanowane dokumenty do konsulatu i umówić się na termin. Koszty wynoszą ogółem ok. 120 euro. Niestety, obecnie z uwagi na duże zapotrzebowanie oraz wyłączną właściwość urzędu stanu cywilnego Standesamt I w Berlinie w sprawach dotyczących wszystkich Niemców za granicą nieposiadających miejsca zamieszkania w Niemczech trwa to kilka lat, zanim dana osoba będzie mogła trzymać w rękach niemiecki akt urodzenia. Nie ma to wpływu na możliwość złożenia wniosku o wydanie dziecku paszportu.
Co się tyczy zachowania terminu (jednego roku po urodzeniu dziecka) przez osoby urodzone po 1999 roku, wystarczy wstępnie wysłać list lub wiadomość e-mail na adres właściwego przedstawicielstwa zagranicznego, a wniosek będzie można podpisać później i ewentualnie w późniejszym terminie dostarczyć dokumenty.
Informacje o nowych uregulowaniach dotyczących obywatelstwa i niezbędnych dokumentów można uzyskać na centralnej stronie internetowej http://www.polen.diplo.de w rubryce serwisu konsularnego Konsularinformationen A-Z oraz pod hasłami „Geburtsbeurkundung” wzgl. „Staatsangehörigkeit – möglicher Nichterwerb”. Zainteresowane osoby mogą też uzyskać porady, kontaktując się telefonicznie z poszczególnymi konsulatami. Ponadto, np. konsulat Niemiec w Opolu będzie organizował w nowym roku w pierwszy wtorek każdego miesiąca popołudniowe konsultacje na ten temat, które będą się odbywać w godz. 15.00–16.00.
