Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Gleiwitz in den Wirren der Zeit

 

Mit Dörte Binkert, der Autorin des 2018 im dtv erschienenen Romans “Vergiss kein einziges Wort”, sprach Rudolf Urban.

 

 

Foto: Dörthe Binkert lebt heute in Zürich und war vor ihrer schriftstellerischen Karriere Lektorin in mehreren deutschen und schweizer Verlagen. Foto: dtv

 

 

Polska wersja poniżej

 

 

Warum haben Sie sich Gleiwitz zum Thema Ihres Romans genommen? Haben Sie oberschlesische Wurzeln?

Nein, ich habe keine schlesischen Wurzeln, aber meine Familie mütterlicherseits ist 1945 aus Ostpreußen geflohen. Die Thematik von Flucht und Heimatverlust ist mir also nicht fremd, obwohl ich nach dem Krieg geboren bin.

Ich bin ursprünglich wegen eines anderen Projekts nach Schlesien gekommen: ich wollte ein Buch über die Gräfin Johanna Schaffgotsch (1842-1910) schreiben, das regte einer ihrer Nachkommen, der Graf Nicolas von Stolberg zu Stolberg, an. Mit ihm besuchte ich die Stätten, wo die Gräfin Johanna lebte – so kam ich auch zum ersten Mal in das Gleiwitzer Archiv. Dieses Archiv hat mich sehr bewegt, weil es den Krieg unbeschadet überstanden hat, und es entstand die Idee, einen Roman über die bewegte Geschichte Schlesiens, der Stadt Gleiwitz und ihrer Bewohner im 20. Jahrhundert zu schreiben, anstatt mich ins 19. Jahrhundert zu vergraben.

 

 

Die Geschichte in Ihrem Roman beginnt in den 20er Jahren und endet in den 60er Jahren des 20. Jahrhundert. Eine lange Zeit, die viel Recherchearbeit erfordert. Wieviel Zeit haben Sie in schlesischen Archiven verbracht? Mit wievielen Zeitzeugen haben Sie gesprochen?

Ich habe mich insgesamt fast vier Jahre mit der Recherche (und der Niederschrift des Romans) befasst. Eine polnische Freundin ist mit mir nach Gleiwitz, nach Ostpolen, aber auch nach Lemberg gereist. Sie ist in Gleiwitz geboren und hat dort bis 1970 gelebt – da sie für mich dolmetschen konnte, konnte ich noch mit einigen polnischen Zeitzeugen sprechen, die in der Kindheit aus Lemberg und anderen Teilen Polens nach Schlesien kamen. In Deutschland wiederum fanden sich ebenfalls mehr Zeitzeugen als ich zunächst erwartet habe – darunter auch Menschen, die aus Gleiwitz stammen und erst im Laufe der 50er Jahre nach Deutschland emigrierten. All diese Erfahrungen sind in den Roman eingeflossen, auch wenn dieser als Ganzes Fiktion ist. Im Archiv konnte ich Detailfragen klären. Ausserdem haben das Kattowitzer und das Gleiwitzer Archiv viele Dokumente im Internet zugänglich gemacht. Und natürlich habe ich sehr viel Literatur zum Thema gelesen.

 

 

Der Roman wird vor allem aus der Perspektive der Frauen in Gleiwitz gezeigt, trotzdem ist es kein typischer Frauenroman, sondern eher eine Saga der Familie Strebel. Wir haben es mit einem Sohn zu tun, der in der NSDAP Karriere macht, ein anderer heiratet dagegen eine Polin aus Kattowitz, die älteste Tochter ist nicht nur lesbisch, sondern liebt auch noch eine Jüdin, die Mutter dagegen ist eine typische oberschlesische Hausfrau, der Vater ein Bahnbeamter, ein sogenannter Mitläufer. Sie haben es geschafft, die vielen Facetten Oberschlesiens in einem Buch unterzubringen. Wie schwer war es denn?

Das war das Interessante und gleichzeitig Herausfordernde an der Arbeit. Ich brauchte viele Figuren, um die verschiedenen Aspekte und Facetten beschreiben zu können. Und wenn man erst einmal viele Figuren hat, muss man ihnen allen eine Geschichte geben und auch ihrer inneren Entwicklung folgen. An der Wand hatte ich ein grosses Blatt Packpapier, dort habe ich die Figuren, ihre Biografien und all die Verknüpfungen untereinander aufgezeichnet. Sonst platzt einem irgendwann der Kopf!

 

 

Es ist gewiss eine schwere Frage, aber ich stelle sie trotzdem: Welche Figur in Ihrem Roman steht Ihnen am nächsten?

Das ist schwierig zu beantworten. Man lebt mit den Figuren – viele von ihnen wachsen einem ans Herz, je mehr Zeit man mit ihnen verbringt. Eine meiner Lieblingsfiguren ist Klara Strebel, sie macht eine grosse Entwicklung durch.

Aber auch Martha Strebel, die Mutter der sechs Strebel-Kinder, mag ich sehr, und ebenso lebenstüchtig pragmatische Figuren wie Frau Liedka oder Frau Kuznik.

 

 

Das Buch endet zwar in den 60er Jahren, nachdem die Mehrheit der Protagonisten entweder gestorben oder eben nach Vertreibung, Aussiedlung, Familienzusammenführung in Deutschland gelandet ist. Im Buch selbst findet man keinen eindeutigen Bezug zu heutigen Flüchtlingssituation, er schwingt aber mit. War es Absicht? Wollten Sie durch die Geschichte der oberschlesischen Vertriebenen einen Bogen zur heutigen Situation schlagen?

Ja. Das Drama der syrischen Flüchtlinge hat mich schon sehr beschäftigt und war mit ein Auslöser dafür, mich statt mit dem 19. Jahrhundert mit dem Zweiten Weltkrieg und seinen Folgen auseinanderzusetzen. Ich schuldete dieses Buch irgendwie auch noch meiner Mutter, für deren Geschichte wir Kinder uns gar nicht so interessiert haben. Ich würde mir wünschen, dass die Leser meines Buches den Bogen zu heute schlagen, aber ich wollte dies nicht zu ausdrücklich forcieren.

 

 

Es würde sich doch anbieten, das Buch ins Polnische zu übersetzen, oder zumindest eine Lesung in Oberschlesien zu machen. Gibt es dazu vielleicht schon Pläne?

Es würde mich sehr freuen, wenn das Buch ins Polnische übersetzt würde bzw. sich ein polnischer Verlag dafür fände. Das Gleiche gilt für eine Lesung. Die Anfrage müsste von einem schlesischen Veranstalter kommen – hier in Deutschland werde ich im Frühling ein paar Lesungen machen.

 

 

 

Quelle: dtv

Der Roman “Vergiss kein einziges Wort” (ISBN: 978-3-423-28964-1) erzählt auf über 600 Seiten vorrangig die Geschichte der Familie Strebel: der Kinder, die sehr unterschiedliche Wege gehen, sowie der Eltern in ihrer klassischen Aufgabenteilung, bei der die Frau sich um das Haus kümmert, der Mann Alleinverdiener bei der Reichsbahn ist. Daneben erscheinen aber viele andere Figuren, die in ihrer Gesamtheit vor dem Hintergrund der Stadt Gleiwitz ein Bild der jeweiligen Zeit abgeben. Dörthe Binkert zeichnet auch Entscheidungen nach, die die Figuren vor, während und nach dem Zweiten Weltkrieg selbst getroffen haben oder sich diesen fügen mussten.

 

 

 

 

Geweinnspiel
Mit freundlicher Unterstützung des Deutschen Taschenbuchverlages (dtv) verlosen wir drei Exemplare des Romans. Um die Chance auf eines der Bücher zu haben, müssen Sie einfach nur den in unserer Papier und E-Paper Ausgbe abgedruckten Coupon ausschneiden, ausfüllen und bis zum 1. März (es gilt das Datum auf dem Poststempel) an unsere Redaktionsadresse schicken. Viel Glück!

 

 

 

 

Gliwice w zawirowaniach czasu

Z Dörthe Binkert, autorką powieści „Vergiss kein einziges Wort”, która ukazała się w 2018 roku nakładem wydawnictwa DTV, rozmawia Rudolf Urban

Dlaczego za temat swojej powieści obrała Pani Gliwice? Czy ma Pani górnośląskie korzenie?

Nie, nie mam śląskich korzeni, ale moja rodzina od strony matki w 1945 roku uciekła z Prus Wschodnich, co sprawia, że nie jest mi obca tematyka ucieczki i utraty ojczyzny, chociaż urodziłam się po wojnie.

Pierwotnie przyjechałam na Śląsk z powodu innego projektu, chciałam mianowicie napisać książkę o hrabinie Johannie Schaffgotsch (1842–1910), co zasugerował mi jeden z jej potomków, którym jest hrabia Nicolas von Stolberg zu Stolberg. Wraz z nim odwiedziłam miejsca, w których mieszkała hrabina Johanna, i w ten sposób trafiłam też po raz pierwszy do archiwum w Gliwicach. To archiwum bardzo mnie poruszyło, ponieważ przetrwało bez szwanku okres wojny, w związku z czym zrodził się pomysł napisania powieści o burzliwych dziejach Śląska, miasta Gliwic oraz jego mieszkańców w XX wieku, zamiast zakopywania się w XIX stuleciu.

 

 

W Pani powieści historia zaczyna się w latach 20., a kończy w latach 60. XX wieku. Jest to długi okres, który wymagał wiele pracy, jeśli chodzi o poszukiwanie informacji. Ile czas spędziła Pani w śląskich archiwach? Z iloma świadkami czasu Pani rozmawiała?

Zbieraniem informacji (oraz spisaniem powieści) zajmowałam się ogółem prawie cztery lata. Jedna z polskich koleżanek pojechała ze mną do Gliwic, na wschód Polski, a także do Lwowa. Ona urodziła się w Gliwicach i mieszkała tam do 1970 roku – ponieważ pomagała mi jako tłumaczka, miałam okazję porozmawiać z kilkoma polskimi świadkami czasu, którzy w dzieciństwie przybyli na Śląsk ze Lwowa i innych regionów Polski. Z kolei w Niemczech też znalazło się więcej świadków czasu, niż się początkowo spodziewałam – wśród nich także osoby pochodzące z Gliwic, które wyemigrowały do Niemiec dopiero w latach 50. Wszystkie te doświadczenia zostały zawarte w powieści, chociaż jest ona jako całość fikcją. W archiwum udało mi się wyjaśnić różne szczegółowe kwestie, a poza tym archiwum katowickie oraz gliwickie udostępniły wiele dokumentów w internecie. No i oczywiście zapoznałam się z bardzo dużą ilością literatury na ten temat.

 

 

Akcja powieści została ukazana głównie z perspektywy kobiet żyjących w Gliwicach, mimo to nie jest to typowa powieść kobieca, lecz saga rodziny Strebelów. Jeden z synów robi karierę w NSDAP, inny zaś żeni się z Polką z Katowic, a najstarsza córka jest nie tylko lesbijką, lecz na dodatek kocha Żydówkę, natomiast matka jest typową górnośląską gospodynią domową, a ojciec – urzędnikiem kolejowym, tzw. oportunistą. Udało się Pani zawrzeć w jednej książce wiele obliczy Górnego Śląska. Czy było to bardzo trudne?

To była najciekawsza część pracy, która jednocześnie stanowiła największe wyzwanie. Potrzebowałam wielu postaci, aby móc opisać poszczególne aspekty i wątki. A gdy ma się już wiele postaci, to trzeba im wszystkim dać jakąś historię, a także śledzić ich wewnętrzny rozwój. Miałam na ścianie duży arkusz papieru pakowego, na którym zapisałam poszczególne postacie, ich biografie oraz wszystkie ich wzajemne powiązania. W przeciwnym razie nie dałoby się tego wszystkiego spamiętać!

 

 

Zapewne będzie to trudne pytanie, mimo to je zadam: która z postaci występujących w powieści jest Pani najbliższa?

Trudno na to pytanie odpowiedzieć. Pisząc, autor niejako towarzyszy życiu poszczególnych postaci, a z wieloma z nich zżywa się, im więcej czasu z nimi spędza. Jedną z moich ulubionych postaci jest Klara Strebel, w której dokonuje się wielka przemiana wewnętrzna. Bardzo lubię też Martę Strebel, matkę sześciorga dzieci rodziny Strebelów, podobnie jak zaradne życiowo, pragmatyczne postacie, jak choćby panią Lidkę i panią Kuznik.

 

 

Akcja książki kończy się w latach 60., kiedy to większość głównych bohaterów albo zmarła, albo trafiła do Niemiec na skutek wypędzenia, wysiedlenia czy akcji łączenia rodzin. W samej książce nie znajdujemy wprawdzie jednoznacznych odniesień do dzisiejszej sytuacji związanej z uchodźcami, ale jej echa pobrzmiewają. Czy to było zamierzone? Czy przedstawiając dzieje ludzi wypędzonych z Górnego Śląska, postanowiła Pani zatoczyć łuk sięgający do czasów obecnych?

Tak. Bardzo nurtował mnie dramat uchodźców syryjskich, który był jedną z przyczyn, dla których zajęłam się tematem II wojny światowej i jej następstw, a nie XIX wiekiem. Poza tym napisanie tej książki byłam w pewnym sensie winna swojej mamie, której losami, będąc dziećmi, niespecjalnie się interesowaliśmy. Życzyłabym sobie, aby czytelnicy mojej książki zatoczyli łuk sięgający do czasów obecnych, ale nie chciałam tego nazbyt wyraźnie forsować.

 

 

Nasuwa się myśl, by przetłumaczyć książkę na język polski lub przynajmniej zorganizować wieczór autorski na Górnym Śląsku. Czy są już może jakieś plany w tej kwestii?

Bardzo bym się cieszyła, gdyby książka została przetłumaczona na język polski względnie gdyby znalazło się polskie wydawnictwo, które podjęłoby się jej wydania w języku polskim. To samo dotyczy wieczoru autorskiego, o ile pojawi się zapytanie w tej sprawie ze strony ewentualnego organizatora, natomiast tu w Niemczech będę miała kilka wieczorów autorskich na wiosnę.

 

 

 

Quelle: dtv

 

Powieść „Vergiss kein einziges Wort” (ISBN: 978-3-423-28964-1) liczy ponad 600 stron i opowiada przede wszystkim o losach rodziny Strebelów: dzieci, które idą bardzo różnymi drogami, oraz rodziców, których życie cechuje klasyczny podział zadań, w ramach którego żona zajmuje się domem, a mąż jest jedynym żywicielem rodziny, pracując na kolei. Prócz tego jednak pojawia się wiele innych postaci, które wespół tworzą na tle miasta Gliwic obraz poszczególnych okresów. Dörthe Binkert przedstawia też decyzje, jakie podejmowały poszczególne postacie przed, podczas i po zakończeniu II wojny światowej lub jakie zostały im narzucone.

 

Konkurs
Dzięki życzliwemu wsparciu ze strony wydawnictwa Deutscher Taschenbuchverlag (DTV) rozlosujemy trzy egzemplarze książki. Aby mieć szansę na otrzymanie jednego z nich, wystarczy po prostu wyciąć kupon z naszego wydania papierowego bądź E-Papier, wypełnić go i przesłać pod adresem naszej redakcji najpóźniej do 1 marca (obowiązuje data stempla pocztowego). Powodzenia!

 

Show More