Vor der morgigen (25.05.2019) Jahresversammlung der Sozial-Kulturellen Gesellschaft der Deutschen im Oppelner Schlesien, bei der auch der neue Vorstand gewählt wird, sprechen wir mit Rafał Bartek, dem bisherigen Vorsitzenden über die letzten Jahre und die Herausforderungen für die Zukunft.
Polska wersja poniżej
Ihre erste Amtszeit geht nun zu Ende. Wie sehen Sie ihre letzten vier Jahre?
Das ist eine sehr schwierige Frage, weil im ersten Augenblick in einem selber doch der Eindruck überwiegt, man könne sich zufrieden geben mit dem, was erreicht wurde. Ich bin zufrieden damit, dass es uns gelungen ist, unsere Tätigkeit auf einem guten hohen Niveau fortzusetzen und dass sich das sowohl durch die Finanzierung von polnischer als auch deutscher Seite widerspiegelt. Wir haben auch neue Projekte aus neuen Quellen, wie den Haushalten der Selbstverwaltungen oder dem Bürgerbudget des Marschallamtes realisiert. Das sind ganz neue Wege, die wir in den letzten Jahren gegangen sind und das entsprach dem, was ich vor vier Jahren angekündigt habe, dass wir uns weiter professionalisieren wollen. Das ist auch dank der sehr guten Mannschaft, die ich in der Geschäftsstelle habe, gelungen. Es sind Mitarbeiter, die mit ganzem Herzen dabei sind, was nicht selbstverständlich ist.
Gleichzeitig bin ich mir bewusst, dass sich unsere Gesellschaft verändert, genauso wie die Welt um uns herum sich verändert. Erstens fallen viele Menschen weg, die das Deutsche zu Hause erlebt haben, wir merken auch einen großen Personalwechsel in den Strukturen. Wir haben es also schlicht mit einer anderen Generation in der Gesellschaft zu tun. Dass wir aber die neue Generation haben, ist besonders erfreulich, vor allem, weil es uns viele nicht zugetraut haben und dachten, dass wir nach einem solchen Wechsel Schwierigkeiten bekommen. Und ja, es gibt durchaus Probleme in einigen Strukturen, wo bis heute immer noch kein neuer Vorstand gewählt werden konnte. Aber in der großen Mehrheit wurde der Wechsel da vollzogen, wo er gewünscht und möglich gewesen ist.
Auch die eingeführten Sprechstunden des Vorsitzenden vor Ort, an der Basis, sehe ich als Erfolg an. Das ist zwar nicht einfach, da man die eigene Zeit zwischen Arbeit und Familie aufteilen muss und ich gern bei viel mehr Veranstaltungen jeglicher Art in unseren Ortsgruppen dabei gewesen wäre. Aber die Sprechstunden sind eine sehr gute Initiative. Ich habe mich über jede von ihnen sehr gefreut, denn es ist etwas anders, wenn jemand nach Oppeln kommt und über seine Herausforderungen erzählt und etwas völlig anderes wenn man das Leben unserer Volksgruppe vor Ort sieht und ein Gespür dafür bekommt, wieso die Menschen so und nicht anders agieren.
Es herrscht aber gewiss nicht nur eitel Sonnenschein in der SKGD.
Ja, wir müssen bestimmt weiter an der Professionalisierung unserer Gesellschaft arbeiten. Wir haben es bei einigen Projekten, wie den Martinstagen, den Märchennächten oder der Miro Deutschen Fußballschule geschafft. Diese werden von uns quasi zentral größtmöglich vorbereitet und organisiert, um die einzelnen DFKs zu entlasten.
Auch bei den Jahresversammlungen erreichten uns Stimmen, dass diese zu bürokratisch aufgebaut sind und wir werden uns dem bestimmt annehmen, um der Basis die Arbeit so gut wie möglich zu erleichtern. Gleichzeitig dürfen wir aber nicht extrem entbürokratisieren, sodass am Ende fast gar keine Berichtserstattung stattfindet. Ich denke, das Positive an den Jahresversammlungen ist ja gerade, dass man sich hinsetzen und überlegen muss, was erreicht wurde, was vor uns steht, aber auch ob der Prüfungsausschuss alles kontrolliert und sein Okay gegeben hatte. Das ist auch ein Erlernen der Demokratie, mit der wir es uns nicht zu leicht nehmen sollten. Einiges werden wir aber gewiss korrigieren und vereinfachen.
Wir müssen auch nach wie vor überlegen, wie wir die Menschen dafür begeistern, sich weiterhin mit der eigenen Identität, Kultur und Sprache auseinanderzusetzen. Das ist nicht einfach, weil wir immer mehr davon abhängig sind, was in den Schulen und Kindergärten gelehrt wird. Dort wird durch die Schulreform aber auch die immer höhere Belastung der Lehrer und Schüler immer weniger Platz Gesprächen über Identität und regionale Traditionen eingeräumt. Wenn das nicht zu Hause kompensiert wird, sind die Jugendlichen aufgeschmissen und erfahren über ihre Herkunft gar nichts oder nur wenig per Zufall. Wir können natürlich keinen zwingen sich als Deutscher in Schlesien zu fühlen, aber jeder muss zumindest die Möglichkeit bekommen, selbstbewusst darüber entscheiden zu können. Große Arbeit leistet hierbei seit Jahren das Haus der Deutsch-Polnischen Zusammenarbeit, und dafür bin ich dankbar. Aber das ist immer noch zu wenig. Deshalb setzen wir große Hoffnung darin, dass es uns gelingt, das Thema des Dokumentations- und Ausstellungszentrums voranzubringen. Erste Schritte wurden unternommen und ich hoffe, dass es klappt. Denn wir brauchen einen konkreten Ort der Begegnung, wo sich Minderheit und Mehrheit mit der Geschichte und der jetzigen Situation der Deutschen in Polen auseinandersetzen kann.
Sie sprechen eigentlich schon von Ihren Zielen. Das bedeutet, Sie kandidieren zum Vorsitzenden für die nächste Amtszeit?
Ja, ich trete an. Ich habe mir vor einigen Monaten darüber Gedanken gemacht, um bewusst die Entscheidung zu fällen und sich darauf vorzubereiten. Man braucht ja eine innere Überzeugung, dass man dieser Herausforderung gewachsen ist.
Vieles haben wir angestoßen, vieles muss aber noch auf den Weg gebracht werden, und wir müssen uns dessen bewusst werden, dass die SKGD in einem ständigen Wandel ist, so wie es die Welt auch ist. Wichtig ist daher, dass man immer wieder für die aktuelle Lage Lösungen sucht. So haben wir z.B. im Zuge der immer schnelleren Digitalisierung neue Mitgliedsausweise und Beitrittsformulare ausgearbeitet, aber auch Neuerungen wie eine neue Internetseite und eine spezielle App für Smartphones erstellt.
Aber wir müssen auch weiterdenken, z.B. darüber,was wir mit dem Unterricht Deutsch als Minderheitensrache machen, womit wir vor allem in den letzten Monaten große Probleme haben (Mehr dazu auf S. 4, Anm. d. Red). Wir müssen uns also bewusst werden, was wir vom Schulsystem erwarten, aber auch, was wir außerschulisch selbst auf den Weg bringen können. Das sind aber Prozesse, die man nicht in einem Jahr zum Abschluss bringt und ich möchte, sollte ich wiedergewählt werden, u.a. an diesen Prozessen arbeiten.
Haben Sie denn Gegenkandidaten? Man hört in diesem Jahr so wenig von potenziellen Mitbewerbern.
Mir ist nichts zu Ohren gekommen, doch bis Samstag (das Interview haben wir Anfang dieser Woche geführt, Anm. d. Red.) kann ja noch einiges passieren. Ein Kandidat muss sich nicht im Vorfeld melden, sondern kann seine Kandidatur erst am Samstag bekanntgeben. Ich schaue mal.
Ich bin mir des Votums der Delegierten bewusst und schätze jeden, der mich unterstützt, genauso wie alle, die meine Tätigkeit kritisch sehen. Bei den Kritikern hoffe ich nur, dass sie sich auch zu Wort melden und offen sagen, was sie anders machen würden. Wir sind uns bewusst, dass man bei einer solch großen Gesellschaft wie der SKGD mit mehr als 300 Ortsgruppen und über 30.000 Mitgliedern nicht alle so erreichen kann, wie man es möchte. Jeder Vorschlag also, wie man die Basis beleben und besser organisieren kann, ist Gold wert und wir nehmen ihn gern an, wenn er machbar ist.
Das Gespräch führte Rudolf Urban
Przed jutrzejszym (25.05.2019) zjazdem delegatów Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim, na którym zostanie też wybrany nowy zarząd organizacji, rozmawiamy z Rafałem Bartkiem, jej dotychczasowym przewodniczącym, o ostatnich latach jej działalności oraz wyzwaniach, jakie czekają ją w przyszłości.
Pana pierwsza kadencja dobiega końca. Jak zapatruje się Pan na te cztery lata swojej pracy?
To jest bardzo trudne pytanie, ponieważ w pierwszym momencie przeważa we mnie samym poczucie, że można być zadowolonym z tego, co zostało osiągnięte. Odczuwam satysfakcję z racji tego, że udało nam się kontynuować działalność na dobrym, wysokim poziomie, co znajduje odzwierciedlenie w finansowaniu, jakie otrzymujemy zarówno ze strony polskiej, jak i niemieckiej. Zrealizowaliśmy też nowe projekty z nowych źródeł, np. budżetów samorządów czy też budżetu obywatelskiego urzędu marszałkowskiego. To są bardzo dobre drogi, które obraliśmy w ostatnich latach, co z kolei było zgodne z tym, co zapowiadałem cztery lata temu, mówiąc, że zamierzamy się dalej profesjonalizować. Udało się to także dzięki bardzo dobremu zespołowi, jaki mam w biurze. Są to pracownicy, którzy angażują się całym sercem, co nie jest czymś oczywistym.
Jednocześnie jestem świadom faktu, iż nasze stowarzyszenie zmienia się, podobnie jak zmienia się świat, który nas otacza. Po pierwsze odchodzi wiele osób, które wyniosły z domu znajomość języka niemieckiego, obserwujemy też duże zmiany personalne w obrębie struktur. Mamy więc po prostu do czynienia z innym pokoleniem w organizacji, ale to, że takie nowe pokolenie mamy, cieszy szczególnie, zwłaszcza że było wielu takich, którzy twierdzili, że to nam się nie uda i że po takiej zmianie będziemy mieli trudności. Owszem, rzeczywiście są problemy w niektórych strukturach, gdzie do dziś wciąż nie udało się wybrać nowego zarządu, ale w przeważającej większości z nich zmiana dokonała się właśnie tam, gdzie to było pożądane i możliwe.
Także wprowadzone dyżury przewodniczącego na miejscu w podstawowych organizacjach uważam za sukces. Nie jest to wprawdzie łatwe, gdyż trzeba dzielić swój czas między pracę i rodzinę, a ja chciałbym znacznie częściej jeździć na wszelkiego rodzaju imprezy organizowane przez nasze koła terenowe, ale te dyżury to bardzo dobra inicjatywa. Każdy z nich bardzo mnie ucieszył, bo co innego, gdy ktoś przyjeżdża do Opola i opowiada o wyzwaniach, którym musi stawić czoło, a zupełnie co innego, gdy się widzi życie naszego koła na miejscu i zdobywa wyczucie tego, dlaczego ludzie działają tak, a nie inaczej.
Zapewne jednak w TSKN panuje nie tylko sielanka…
Owszem, na pewno powinniśmy dalej pracować nad profesjonalizacją działalności Towarzystwa, co udało nam się osiągnąć w przypadku niektórych projektów, np. Dni św. Marcina, Nocy Bajek czy też szkółek piłkarskich Miro Deutsche Fuβballschule, które są przez nas niejako centralnie, w największym możliwym stopniu przygotowywane i organizowane, aby odciążyć poszczególne koła DFK.
Także podczas dorocznych zgromadzeń docierają do nas głosy, że mają one nazbyt biurokratyczną strukturę, czym z pewnością się zajmiemy, aby w miarę możliwości ułatwić pracę organizacjom na poziomie lokalnym. Jednocześnie jednak nie możemy skrajnie redukować biurokracji, aby nie było tak, że ostatecznie w ogóle nie będzie żadnej sprawozdawczości. Myślę, że pozytywną cechą dorocznych zgromadzeń jest właśnie to, że można usiąść i zastanowić się, co zostało osiągnięte, co jest przed nami, ale także czy komisja rewizyjna wszystko skontrolowała i zatwierdziła. Jest to też element uczenia się demokracji, czego nie powinniśmy zaniedbywać. Niemniej, niektóre rzeczy z pewnością skorygujemy i uprościmy.
Powinniśmy też nadal zastanawiać się, jak zainteresować ludzi do dalszego zajmowania się tematem własnej tożsamości, kultury i języka. Nie jest to proste zadanie, ponieważ jesteśmy coraz bardziej uzależnieni od tego, co jest nauczane w szkołach i przedszkolach, gdzie ze względu na przeprowadzoną reformę systemu szkolnictwa, a także coraz większe obciążenie nauczycieli i uczniów poświęca się coraz mniej miejsca na rozmowy o tożsamości i regionalnych tradycjach. Jeżeli nie jest to rekompensowane w domu, to młodzież ma „przechlapane” i nie dowiaduje się o swojej tożsamości niczego albo bardzo niewiele, przez przypadek. Nie możemy oczywiście nikogo zmusić do tego, by czuł się Niemcem na Śląsku, ale każdy powinien przynajmniej mieć możliwość podjęcia samodzielniej, świadomej decyzji w tej kwestii. Wielką pracę w tym zakresie wykonuje od lat Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, za co jestem wdzięczny. Ale to jest wciąż jeszcze za mało. Dlatego pokładamy duże nadzieje w tym, że uda nam się posunąć do przodu temat Centrum Dokumentacyjno-Wystawienniczego. Pierwsze kroki zostały p0djęte i mam nadzieję, że się uda. Potrzeba nam bowiem konkretnego miejsca spotkań, gdzie mniejszość i większość będą mogły zajmować się historią oraz obecną sytuacją Niemców w Polsce.
Mówi Pan już właściwie o swoich celach. To znaczy, że będzie Pan kandydował na objęcie funkcji przewodniczącego w następnej kadencji?
Tak, będę kandydował. Już kilka miesięcy temu się nad tym zastanawiałem, aby świadomie podjąć decyzję i się do tego przygotować. Trzeba mieć przecież wewnętrzne przeświadczenie, że się potrafi sprostać takiemu wyzwaniu.
Wiele rzeczy już zainicjowaliśmy, ale wiele innych trzeba jeszcze wdrożyć i powinniśmy być świadomi faktu, iż w TSKN zachodzą ciągłe przemiany, podobnie jak na świecie. Stąd ważne jest to, aby regularnie poszukiwać rozwiązań adekwatnych do aktualnej sytuacji. Na przykład w toku nabierającej tempa digitalizacji opracowaliśmy nowe legitymacje członkowskie i formularze przystąpienia do organizacji, a także wprowadziliśmy szereg nowości, jak choćby nową stronę internetową czy specjalną aplikację na smartfony.
Powinniśmy też jednak wybiegać myślą dalej, np. zastanawiając się nad tym, co zrobić z nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej, z czym zwłaszcza w ostatnich miesiącach mamy duże problemy (od red.: więcej o tym na str. 4). Powinniśmy więc sobie uzmysłowić, czego oczekujemy od systemu szkolnictwa, a także co sami możemy wdrożyć w trybie pozaszkolnym. Są to jednak procesy, których nie da się sfinalizować w ciągu jednego roku, więc jeśli zostanę ponownie wybrany, to chciałbym m.in. nad tymi procesami pracować.
Czy ma Pan kontrkandydatów? W tym roku bardzo niewiele słychać o potencjalnych konkurentach.
Nic mi o tym nie wiadomo (od red.: niniejszy wywiad przeprowadziliśmy na początku tego tygodnia), może się jednak jeszcze sporo wydarzyć. Dany kandydat nie ma obowiązku zgłosić się wcześniej, lecz może podać swoją kandydaturę do wiadomości w sobotę. Zobaczymy.
Jestem świadom znaczenia wyniku głosowania delegatów i cenię zarówno każdego, kto mnie wspiera, jak i tych wszystkich, którzy krytycznie zapatrują się na moją działalność. Co do krytyków, to mam tylko nadzieję, że też zabiorą głos i otwarcie powiedzą, co zrobiliby inaczej. Mamy świadomość, że w tak dużym stowarzyszeniu jak TSKN, liczący ponad 300 kół terenowych oraz ponad 30 tys. członków, nie da się dotrzeć do wszystkich tak, jak by się chciało. Dlatego każda propozycja dotycząca sposobów ożywienia i lepszego zorganizowania działalności lokalnych grup będzie na wagę złota i chętnie ją przyjmiemy, o ile będzie możliwa do realizacji.
Rozmowę prowadził Rudolf Urban