Renate Zajączkowska ist noch immer fassungslos. Vor fast einem Jahr hat die Deutsche Minderheit in Breslau, deren Vorsitzende sie ist, ein Schreiben erhalten, in dem es unter anderem heißt: „Ihr Hitler-Schweine, verpisst euch ein für alle mal aus unserem heiligen polnischen Land.“ Schlimmer als diese Zeilen ist wohl nur die Tatsache, dass das kein Einzelfall ist.
Foto: Marie Baumgarten
Im Januar 2019 erreicht das Wochenblatt ein Leserbrief, der unsere Redaktion betroffen macht. Renate Zajączkowska, die Vorsitzende der Deutschen Sozial-Kulturellen Gesellschaft in Breslau, schreibt darin, dass die dortige Deutsche Minderheit Opfer von Hasssprache geworden sei. In scharfem Ton klagt Renate Zajączkowska an: „Muss erst etwas passieren, damit wir würdig behandelt werden?“
Mittlerweile wird das Wort „Hasssprache“ so inflationär verwendet, dass der ein oder andere jetzt vielleicht abwinkt und denkt: Nicht schon wieder! Oder: Die übertreiben doch! Diesen Lesern darf versichert werden, nein sie übertreiben nicht. Denn dieses Schreiben dürfte wohl jeden von uns sprachlos machen.
Wer steckt dahinter?
Unterzeichnet ist der geschmacklose Brief mit Vor- und Nachnamen sowie Anschrift. Ziemlich mutig, nicht wahr? Oder irrsinnig? Kennt man doch Hasssprache vor allem aus Internetforen, wo Menschen im Schutz der Anonymität Sachen vom Stapel hauen, die ihnen im echten Leben die Schamröte ins Gesicht treiben würden, von den rechtlichen Konsequenzen ganz zu schweigen. Auch im Fall der DSKG dürfte dem vermeintlichen Absender klar sein, dass die Aktion nicht ohne Folgen bleibt. Oder will uns jemand auf eine falsche Fährte locken? Wer oder was steckt wirklich dahinter? Die DSKG beschließt, die Polizei zu informieren. „Zwei Polizistinnen sind zu uns in die DSKG gekommen und haben die Anzeige aufgenommen. Sie haben uns darin bestärkt, diesen Schritt zu gehen. So etwas Furchtbares dürfe nicht wortlos hingenommen werden, gaben sie uns zu verstehen.“ Über den aktuellen Stand der Ermittlungen sei die DSKG allerdings nicht informiert worden, weshalb man befürchtete, der polnische Staat würde die deutsche Minderheit im Stich lassen.
Leserbrief im Wochenblatt – ein später Schritt in die Öffentlichkeit
Das besagte Schreiben stammt vom März 2018, das Ganze ist also fast ein Jahr her. Warum geht die Breslauer Deutsche Minderheit erst jetzt damit an die Öffentlichkeit – und das mit einem Leserbrief? „Wir waren damals sehr aufgewühlt und noch heute bin ich fassungslos. Aber wir wollten kein großes Aufhebens darum machen und zur Normalität zurückkehren“, erklärt Renate Zajączkowska. Als dann aber im Januar dieses Jahres der Danziger Stadtpräsident Paweł Adamowicz auf offener Bühne erstochen wird, habe das alte Wunden aufgerissen. In ihrem Leserbrief schreibt Renate Zajączkowska: „Alle zerbrechen sich die Köpfe darüber, wie es dazu kommen konnte. Die meisten Menschen sind sich wohl einig, dass zweifelsohne die Sprache des Hasses dazu beigetragen hat.“ Aus diesem Grund habe sie sich dazu entschlossen, das Thema erneut aufzurollen und dafür einzutreten, dass Hasssprache in unserer Gesellschaft keinen Platz hat.
Auch die Deutschen im Oppelner Schlesien sind betroffen
Bis zum Mai 2018 laufen die Ermittlungen. Noch einmal zur Erinnerung: Der Hass-Brief ist mit Namen und Adresse unterzeichnet worden. Die Spuren führen nach Oppeln zu Hanna B. Die Breslauer Polizei hat deshalb die Angelegenheit an die zuständigen Behörden der Woiwodschaftshauptstadt weitergeleitet – was offensichtlich der Grund dafür ist, dass man versäumt hat, die DSKG über den Ermittlungsstand zu informieren.
Es stellt sich außerdem heraus, dass auch die Deutschen im Oppelner Schlesien (SKGD) betroffen sind – zur selben Zeit, im März 2018 also, haben sie den gleichen Hass-Brief erhalten. Gleicher Wortlaut, gleicher Absender. SKGD-Chef Rafał Bartek handelt schnell. Er stellt Anklage bei der Oppelner Staatsanwaltschaft (Prokuartra). „Wir finden, dass eine fehlende Reaktion den Tätern noch mehr Mut machen würde, und der Weg von der wörtlichen zur realen Aggression oft sehr kurz ist“, sagt Rafał Bartek.
Eine Antwort der Staatsanwaltschaft folgt zeitnah. Demnach soll es sich um einen Ehestreit handeln, bei dem der Ehemann willentlich den Ruf der Ehefrau zerstören wolle. Die Deutsche Minderheit – ein Zufallsopfer. Von einer ernsthaften Bedrohung könne man nicht ausgehen. Deshalb werde die Angelegenheit nicht weiter verfolgt, heißt es in einem abschließenden Schreiben vom 7. Mai 2018. „Das klingt für uns plausibel“, sagt Rafał Bartek, der in diesem Fall die Sache auf sich beruhen lässt. Das tut auch unsere Redaktion. In diese für die Betroffene wohl höchst unangenehme Lage werden wir nicht tiefer eindringen.
Kein Einzelfall
So traurig es ist: Für die Sozial-Kulturelle Gesellschaft der Deutschen im Oppelner Schlesien sind Anfeindungen dieser Art nichts Neues. Droh-Briefe beziehungsweise E-Mails oder zusammengetragene Kommentare aus dem Internet sowie die dazugehörigen rechtlichen Korrespondenzen füllen bereits einen ganzen Ordner. Einen Ordner der schlimmsten verbalen Übergriffe gegen die deutsche Minderheit. Abgründe tun sich auf. Eine brutale, aggressive Sprache. Geht man alles Seite um Seite durch, bleibt nur Kopfschütteln. Unverständnis. Was können wir tun? Auf jeden Fall nicht schweigen, das steht für Rafał Bartek fest. So wird er nicht müde, immer wieder rechtliche Schritte einzuleiten. Nur so ist es möglich, dass zumindest ein Teil derer, die den Hass streuen, nicht einfach davonkommt. Im Jahr 2016 wird beispielsweise Grzegorz B. zu einer Geldstrafe von 1500 Zloty verurteilt, weil er einen Online-Artikel über die Eröffnung der Miro-Deutschen-Fußballschule wie folgt kommentiert: „Erbärmliches Kaff, Eine Schande in ganz Polen. Alle machen sich über uns lustig wegen euch, ihr deutschen Verräter. Wenn ihr euch als Deutsche fühlt, dann weg mit euch nach Deutschland.“ Dabei klingt das fast harmlos im Vergleich zu vielem anderen, was sich in dem Ordner angesammelt hat. Im Jahr 2017 kommentiert Tomasz D. ein Foto von Fußballfans der deutschen Minderheit so: „Wenn ich ein Gewehr hätte, dann würde ich euch germanisierte Huren erschießen.“ Später schreibt er noch dazu: „Morgen hole ich meine Walther raus und schieße euch in die Köpfe.“
So dramatisch sieht es für die Deutsche Minderheit in Breslau nicht aus. Sticheleien aus der polnischen Gesellschaft – harmlose und weniger harmlose – kenne man, aber ein Schreiben wie das vom März 2018 habe die DSKG zum ersten Mal erhalten. Auch wenn wahrscheinlich keine ernsthafte Bedrohung vom Absender ausgeht, bleibt ein ungutes Gefühl. Trotzdem: Renate Zajączkowska wird sich auch weiterhin für die Deutsche Minderheit einsetzen – und das mit 88 Jahren. Ihrer DSKG wünscht sie zukünftig von Hasssprache jeglicher Art verschont zu bleiben und appelliert an beide Nationen, ein friedliches Miteinander zu leben.
Marie Baumgarten
Nie milczmy
Renate Zajączkowska wciąż jeszcze jest zszokowana. Niespełna rok temu mniejszość niemiecka we Wrocławiu, której jest przewodniczącą, otrzymała pismo, w którym czytamy między innymi: „Hitlerowskie ścierwa nazistowskiej mafii Gestapo i SS – wy gnidy hitlerowskie antypolskie wynoście się z naszej Świętej Polskiej Ziemi raz na zawsze”. Gorszy od tych słów jest chyba tylko fakt, iż nie jest to odosobniony przypadek.
W styczniu 2019 roku do redakcji „Wochenblatt.pl” dociera list czytelniczki, który bardzo nas martwi. Renate Zajączkowska, przewodnicząca Niemieckiego Towarzystwa Kulturalno-Społecznego we Wrocławiu, pisze w nim, że tamtejsza mniejszość niemiecka stała się ofiarą mowy nienawiści. W tonie ostrej skargi Renate Zajączkowska pyta: „Czy musi się najpierw coś stać, żeby zaczęto nas godnie traktować?”.
Obecnie określenie „mowa nienawiści” jest stosowane tak powszechnie, że ten czy ów być może machnie lekceważąco ręką i pomyśli: „Znowu ta śpiewka!” albo: „Oni przesadzają!”. Takich czytelników można zapewnić, że tak nie jest – oni nie przesadzają. Bo to pismo zbulwersuje chyba każdego z nas.
Hitlerowskie ścierwa nazistowskiej mafii Gestapo i SS – wy gnidy hitlerowskie antypolskie wynoście się z naszej Świętej Polskiej Ziemi raz na zawsze. Zamordowaliście moich dziadków i nie ma dla was wy niemieccy gestapowcy miejsca na Świętej Polskiej Ziemi. Za kult zbrodniarza Hitlera powinno się was zwyrodniałe Szkopy stawiać przed plutonem egzekucyjnym i rozstrzeliwać. Mój ojciec odstrzeliwał ścierwo nazistowskie z waszego Waffen SS. I tak ma być w całej Polsce, już nasz polski NOP zadba aby wasz hitlerowski nazizm gestapowski zlikwidować. A na drzewach zamiast liści będą wisieć niemieccy naziści [pisownia oryginalna].
Kto się za tym kryje?
Wspomniany list podpisany jest imieniem i nazwiskiem oraz adresem. Cóż za akt odwagi, prawda? A może szaleństwa? Wszak mowę nienawiści znamy przede wszystkim z forów internetowych, gdzie ludzie pod osłoną anonimowości puszczają w eter rzeczy, które w realnym życiu kazałyby im oblać się rumieńcem wstydu, nie mówiąc o konsekwencjach prawnych. Także w przypadku NTKS domniemany nadawca zapewne zdaje sobie sprawę, że jego postępek nie pozostanie bez następstw. A może ktoś chce nas sprowadzić na fałszywy trop? Kto czy co się naprawdę za tym kryje? Władze NTKS postanawiają zawiadomić policję. – Do siedziby naszego NTKS przyszły dwie policjantki i spisały zgłoszenie o przestępstwie. Zachęciły nas do tego kroku, dając nam do zrozumienia, że czegoś tak okropnego nie można tak po prostu bez słowa odłożyć ad acta.
Na temat aktualnego stanu wszczętego dochodzenia NTSK nie otrzymał wszakże informacji, wobec czego zdaniem Renate Zajączkowskiej zachodzi obawa, że państwo polskie pozostawia mniejszość niemiecką na łasce losu.
Listy czytelniczki na łamach „Wochenblatt.pl” – późny krok w kierunku poinformowania opinii publicznej
Wspomniane pismo pochodzi z marca 2018 roku, a zatem cała sprawa wydarzyła się prawie rok temu. Dlaczego wrocławska mniejszość niemiecka dopiero teraz postanowiła ją upublicznić – i to w formie listu do redakcji? – Byliśmy wówczas bardzo wzburzeni i jeszcze dziś jestem zszokowana. Ale nie chcieliśmy robić wokół tego wielkiego hałasu, lecz raczej wrócić do normalności – wyjaśnia Renate Zajączkowska. Kiedy jednak w styczniu tego roku prezydent Gdańska Paweł Adamowicz został zadźgany nożem w biały dzień, odezwały się zadawnione rany. W swoim liście Renate Zajączkowska pisze: „Wszyscy łamią sobie głowy, jak mogło do tego dojść. Chyba większość osób zgodzi się z twierdzeniem, że bez wątpienia przyczyniła się do tego mowa nienawiści”. Z tego powodu postanowiła ponownie poruszyć ten temat, podkreślając jednocześnie, że na mowę nienawiści nie ma miejsca w naszym społeczeństwie.
Sprawa dotyka też Niemców na Śląsku Opolskim
Śledztwo w opisanej tu sprawie trwało do maja 2018 roku. Przypomnijmy: ów nienawistny list został podpisany pełnym nazwiskiem oraz adresem. Ślady prowadzą do Opola, do Hanny B., w związku z czym wrocławska policja przekazała sprawę właściwym organom w stolicy województwa opolskiego – co zapewne jest powodem tego, że nie dopełniono obowiązku poinformowania władz NTKS o stanie prowadzonego dochodzenia.
Poza tym okazuje się, że temat dotyka także Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN), którzy w tym samym czasie, czyli w marcu 2018 roku, otrzymali tenże nienawistny list. To samo brzmienie, ten sam nadawca. Szef TSKN Rafał Bartek szybko przystępuje do działania, kierując wniosek do opolskiej prokuratury o postawienie nadawcy listu w stan oskarżenia. – Uważamy, że brak reakcji jeszcze bardziej dodawałby odwagi sprawcom, a droga od agresji słownej do realnej bywa bardzo krótka – mówi Rafał Bartek.
Odpowiedź prokuratury nie każe na siebie długo czekać. Dowiadujemy się z niej, że tłem sprawy jest spór między parą małżonków, w którym mąż z rozmysłem próbuje zniszczyć reputację żony. Mniejszość niemiecka staje się przypadkową ofiarą. Zdaniem prokuratury nie można więc mówić o poważnym zagrożeniu, wobec czego sprawa nie będzie dalej monitorowana – czytamy w finalnym piśmie z 7 maja 2018 roku. – To brzmi dla nas przekonująco – mówi Rafał Bartek, który w tym przypadku postanowił zaniechać dalszych czynności w sprawie. Podobnie postanowiła postąpić nasza redakcja, a zatem nie będziemy zagłębiać się w tę z punktu widzenia poszkodowanej zapewne nader nieprzyjemną sytuację.
Przypadek nieodosobniony
Choć jest to smutny fakt, trzeba stwierdzić, że dla Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim tego rodzaju akty wrogości nie są niczym nowym. Listy z pogróżkami bądź maile czy zebrane komentarze z internetu oraz odnośna korespondencja prawna zdążyły zapełnić cały segregator. Segregator z najgorszymi werbalnymi atakami na mniejszość niemiecką, pełne brutalnego, agresywnego języka. Trudno to pojąć. A co możemy zrobić? W każdym razie nie możemy milczeć – stwierdza Rafał Bartek, który niestrudzenie podejmuje kroki prawne. Tylko w ten sposób można sprawić, że przynajmniej części osób, które sieją nienawiść, nie uchodzi to na sucho. Na przykład w 2016 roku Grzegorz B. zostaje skazany na karę grzywny w wysokości 1500 zł, ponieważ zamieszcza taki oto komentarz pod internetowym artykułem relacjonującym uroczystość otwarcia szkółki piłkarskiej „Miro Deutsche Fußballschule”: „Nędzna dziura, to hańba w całej Polsce. Przez was, wy niemieccy zdrajcy, wszyscy się z nas nabijają. Jeśli czujecie się Niemcami, to wynocha do Niemiec”. A to brzmi niemal niewinnie w porównaniu w wieloma innymi komentarzami, jakie zebrano w segregatorze. W 2017 roku Tomasz D. tak oto kwituje zdjęcie przedstawiające fanów piłkarskich mniejszości niemieckiej: „Gdybym miał giwerę, to rozstrzelałbym was, wy zgermanizowane kurwy”. A później dodaje: „Jutro wyciągnę swojego Walthera i wpakuję wam w te wasze łby parę kulek”.
Dla mniejszości niemieckiej we Wrocławiu sprawa nie przedstawia się aż tak dramatycznie. Docinki ze strony polskiego społeczeństwa – mniej lub bardziej niewinne – są czymś znanym, ale takie pismo jak to z marca 2018 roku wrocławski NTSK otrzymał po raz pierwszy. I choć jego nadawca prawdopodobnie nie stanowi poważnego zagrożenia, pozostaje pewien niesmak. Mimo to Renate Zajączkowska będzie nadal angażowała się na rzecz mniejszości niemieckiej – i to mając 88 lat. A swojemu NTKS życzy, aby w przyszłości oszczędzona mu była wszelkiego rodzaju mowa nienawiści i apeluje do obu narodów, aby żyły ze sobą w pokoju.
Marie Baumgarten
