„Tożsamość europejska jest wielojęzyczna”

W ubiegłym tygodniu (24–26.05) w Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Nysie odbyła się IX konferencja międzynarodowego konsorcjum „Wielojęzyczność szansą”. Tym razem tematem przewodnim dyskusji i wykładów naukowych były „Języki i edukacja językowa w procesie przemian społecznych”. Ponadto językoznawcy, którzy przyjechali z różnych krajów europejskich, zapoznali się również ze strukturami mniejszości niemieckiej w Polsce.

Konferencję, która odbyła się w Nysie po raz trzeci po 2010 i 2015 r., otworzył prof. dr hab. Przemysław Malinowski, rektor tamtejszej Wyższej Szkoły Zawodowej. Ponadto dziekan Wydziału Języków Nowożytnych prof. dr Alina Dittmann wygłosiła powitanie wprowadzające, a korzystając z okazji, podkreśliła również cel międzynarodowego konsorcjum „Wielojęzyczność szansą”, którym jest popularyzacja wielojęzyczności doświadczanej przez ludzi w wielojęzycznych regionach i wielojęzycznych środowiskach życia.

W ramach tego konsorcjum różne europejskie instytucje edukacyjne połączyły siły, aby pozytywnie podkreślić aspekt wielojęzyczności w kontekście edukacyjnym. Jego członkowie pochodzą z wielojęzycznych regionów w: Polsce, Niemczech, Belgii, Finlandii, Austrii i Szwajcarii. Jednym z nich jest prof. Magdalena Angerer-Pitschko, kierownik Instytutu Wielojęzyczności i Edukacji Transkulturowej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Karyntii – Uniwersytecie Viktora Frankla w Klagenfurcie nad jeziorem Wörthersee na południu Austrii. – Postrzegamy wielojęzyczność jako wzbogacenie. Bowiem tożsamość europejska jest tożsamością wielojęzyczną, a nie jednojęzyczną – podkreśla naukowiec.

Prof. dr Monika Witt, germanistka z Wydziału Języków Nowożytnych Akademii Nauk Stosowanych w Nysie i tym samym gospodarz tegorocznej edycji cyklu konferencji, również podkreśla: – Chcemy zwrócić uwagę na fakt, że różnorodność językowa jest bardzo ważna, że małe języki są również ważne, że ważne jest, aby słuchać, że ważne jest, aby mówić tymi językami, że ważne jest, aby uczyć w taki sposób i kształtować politykę językową w taki sposób, aby te małe języki były również używane.

Problemy z żywotnością etnolingwistyczną

Część merytoryczną konferencji rozpoczął prof. dr hab. Tomasz Wicherkiewicz z Wydziału Polityki Językowej i Badań nad Mniejszościami Narodowymi Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – „człowiek od języków małych i rzadkich w Polsce”, jak przedstawiła go słuchaczom Monika Witt – wykładem zatytułowanym „Różnorodność mimo pozornej jednolitości – języki (odmiany językowe) w Polsce i ich etnolingwistyczna żywotność”.

W swoim wystąpieniu profesor językoznawstwa, lingwistyki i socjolingwistyki wykazał m.in., że przetrwanie grupy połączonej wspólnym językiem i tożsamością kulturową jest uwarunkowane międzypokoleniową transmisją języka, życiem instytucjonalnym i organizacyjnym, zapożyczeniami wewnątrzgrupowymi oraz emocjonalnym przywiązaniem do języka. Ta etnolingwistyczna żywotność nie zależy od liczby mówiących, „lecz od ich postaw językowych, które decydują o tym, czy dana osoba posługuje się językiem, czy go odrzuca”, wyjaśnił Tomasz Wicherkiewicz i dodał: – Mniejszość niemiecka, jako największa mniejszość narodowa w Polsce, ma problemy z międzypokoleniową transmisją swojego języka.

Dlatego rola szkoły jest dla niej jeszcze ważniejsza niż dla innych mniejszości, gdzie międzypokoleniowy przekaz języka nie był w przeszłości tak trudny.

Wycieczka do Opola

Oprócz licznych wykładów, m.in. na temat obszaru badawczego tzw. krajobrazu językowego, dydaktyki wielojęzyczności oraz teraźniejszości i przyszłości nauczania języka niemieckiego w regionie nyskim, w programie konferencji znalazła się również wycieczka do Opola celem odwiedzenia instytucji mniejszości niemieckiej.

– To dla nas bardzo ważne, że nie tylko wykładamy, ale także poznajemy region, w którym się znajdujemy – podkreśla Monika Witt. Podkreśla też, że nyska uczelnia jest jedyną w Polsce, która oprócz kształcenia nauczycieli języka niemieckiego jako języka obcego oferuje również szkolenia dla nauczycieli języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej. – Oczywiście ściśle współpracujemy w tym zakresie z różnymi instytucjami mniejszości niemieckiej w Opolu. Naszą instytucją partnerską jest Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, ale jesteśmy też w stałym kontakcie z wieloma innymi organizacjami. Uczestnicy konferencji dowiedzą się, w jaki sposób tutaj współpracujemy oraz jak promowane i wspierane jest nauczanie języka niemieckiego w naszym regionie – powiedziała germanistka.

Mając to na uwadze, międzynarodowi goście w Opolu odwiedzili Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej (DWPN), Centrum Młodzieży, gdzie zapoznali się z projektem „LernRAUM.pl”, a także Związek Młodzieży Mniejszości Niemieckiej (BJDM) oraz Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN). Nie mniej ważne było zwiedzanie z przewodnikiem Centrum Dokumentacyjno-Wystawienniczego Niemców w Polsce.

Konkretne skutki dyskryminacji

Oczywiście trwająca dyskryminacja mniejszości niemieckiej w Polsce nie pozostała niezauważona przez uczestników. – Proces ograniczania praw mniejszości niemieckiej do nauki języka jest częścią kompleksowych zmian, jakie zaszły w Polsce w ostatnich latach – oznajmił już podczas swojego wykładu Tomasz Wicherkiewicz. – Dzieci mniejszości niemieckiej są zakładnikami tej antyniemieckiej polityki. Moim zdaniem jest to niedopuszczalne.

Ta problematyczna sytuacja ma również bardzo konkretny wpływ na codzienne życie studenckie w Nysie, jak wyjaśnia Monika Witt: – Zmniejszenie liczby godzin prowadzi również do problemów dla nas, np. w odniesieniu do organizacji praktyk studenckich. A przede wszystkim, oczywiście, cała ta sytuacja nie sprzyja motywacji studentów.

Pomimo tej trudnej sytuacji Monika Witt pozostaje optymistką. Opowiada o szkółce sobotniej, którą jej wydział otworzył dla dzieci chcących uczyć się niemieckiego jako języka ojczystego razem ze studentami. I mówi: – Mam nadzieję, że obecna sytuacja nie będzie trwać wiecznie. Niemniej jednak uczniowie mają świadomość, że „działamy na rzecz ważnej sprawy, zwyciężymy pomimo trudności”. To piękna świadomość.

Lucas Netter

Konferencja w Nysie została wsparta finansowo przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej. Partnerami stowarzyszonymi były: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej (DWPN), Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (VdG), Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej, Centrum Dokumentacyjno-Wystawiennicze Niemców w Polsce oraz „Wochenblatt.pl”.