Podróże kształcą
W ostatnim tygodniu odwiedziłem w sprawach mniejszości narodowych Strassburg, Flensburg i Schleswig oraz Warszawę. W Radzie Europy spotkaliśmy się z w ciągu kilku godzin z reprezentantami kilku państw, którzy znacznie różnili się nie tylko podejściem do samej problematyki, ale też poziomem jej znajomości i empatii.
A to na tle Alzacji, która meandrami historii w ostatnich 100 latach przypomina Górny Śląsk. Polityka mniejszościowa Francji uznawana jest za jedną z gorszych w UE, a jednak chodząc po Strassburgu, odnosi się inne wrażenie. Nagromadzenie tak bardzo niemieckiej Fachwerkarchitektur jest niezwykłe i pieczołowicie pielęgnowane, ulice i przystanki noszą także niemieckie nazwy, nikt nie zburzył pomnika Goethego wybudowanego w 1904 r. na jego 150. urodziny. W Alzacji nie zmieniono nazw miejscowości na francuskie. Pomimo problemów, jakie z zachowaniem swych języków mają Bretończycy czy Alzatczycy, oraz statusu prawnego mniejszości narodowych otoczenie sprzyja zachowaniu tożsamości regionalnej.
Przejazd do duńsko-niemieckiego pogranicza to całkowita zmiana standardów. Polityka mniejszościowa prowadzona jest świadomie i wspierana ogromnymi wydatkami z budżetów Niemiec i Danii, a do tego kraju związkowego Schleswig-Holstein, co skutkuje rozbudowanym szkolnictwem w języku niemieckim w Danii oraz w języku duńskim w Niemczech. Standardem jest matura uznawana w obydwu krajach, a duńskie gimnazjum w niemieckim Schleswig w momencie jego budowy było najnowocześniejszym budynkiem szkolnym w Niemczech. Otwarcie Europeady 2024, czyli piłkarskich mistrzostw Europy mniejszości narodowych i etnicznych, odbyło się z udziałem Daniela Günthera, premiera landu Schleswig-Holstein, duńskiej minister gospodarki Stephanie Lose, a z Berlina do zgromadzonych przemówił wicekanclerz Robert Habeck. Pokazuje to podejście do mniejszości w perspektywie europejskiej. Na tym terenie ochronie podlega także język i kultura Fryzyjczyków, Romów i język dolnoniemiecki.
W Alzacji nie zmieniono nazw miejscowości na francuskie.
Przejazd do Warszawy na posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych to przejazd do innego wymiaru sytuacji mniejszościowej. Dopiero od 2005 r. z mozołem, gdzieniegdzie, na tablice wróciły historyczne nazwy miejscowości, ale nie ma dwujęzycznych nazw ulic, a zburzone przez państwo pomniki Eichendorffa w Nysie czy Raciborzu wróciły tam tylko staraniem społeczników. Od 2009 r. kolejnym rządom usiłujemy uświadomić, że realizacja Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych nastąpi dopiero wtedy, gdy powstaną szkoły z niemieckim, ukraińskim czy białoruskim językiem nauczania. Tydzień podsumowuję smutną konstatacją różnic, których źródło upatruję w rozbieżnościach w praktycznym poziomie demokracji i kultury prawnej.
Bernard Gaida