Elisabeth Grabowski: Górnośląska bajarka

Gdyby istniała górnośląska wersja słynnej powieści „Little Women” („Małe kobietki”), pisarka Elisabeth Grabowski byłaby mądrą, ambitną Jo. Podobnie jak Jo, Elisabeth miała trzy utalentowane siostry: malarkę Hedwig, następnie Gertrud, również pisarkę, i Martę, której pasją była muzyka. Życie sióstr, ale zwłaszcza Elisabeth Grabowski, to doskonały scenariusz filmowy.

Elisabeth urodziła się w Raciborzu 13 czerwca 1864 r. Jej matka zmarła, gdy dziewczynki były jeszcze małe. Wychowuje je ojciec, kupiec, później pracownik kolei, który często podróżuje i jest miłośnikiem sztuki. Jednak jego praca oznacza dla Elżbiety i jej sióstr częste przeprowadzki. Nie jest im łatwo nawiązać przyjaźnie czy poczuć się gdziekolwiek naprawdę u siebie. Z drugiej strony jest to dla nich szansa na poznanie różnych kultur, zwyczajów, opowieści i lokalnych legend, co później okaże się wielką zaletą dla Elisabeth. Podróżowanie i poznawanie świata staje się jedną z jej największych pasji.

Pasjonatka historii lokalnej

W tym czasie jednak umiera również ojciec Elisabeth, na tyfus. Siostry są teraz pozostawione same sobie. Elisabeth pracuje przez pewien czas jako guwernantka na Węgrzech, gdzie przez sześć lat opiekuje się chłopcem. Zaczyna pisać w Berlinie, dokąd przeprowadza się w 1896 r. Tam powstają jej pierwsze dwie książki – „Der weiße Adler” i „Haldenkinder”. Następnie pisarka wraca na Górny Śląsk. W 1915 r. przenosi się do Opola, gdzie wraz z dwiema siostrami Gertrud i Hedwig mieszka przy Sternstraße 21 (dziś ul. Reymonta). Elisabeth podróżuje po Śląsku, jest pasjonatką historii lokalnej i interesuje się górnośląskim folklorem na długo zanim stanie się on modny. Zbiera legendy, opowieści ludowe, dokumentuje zwyczaje, tradycje i opisuje ludowe stroje. Opowiadając historie, zdobywa zaufanie mieszkańców wiosek. Staje się znana w kraju jako „bajkowa ciocia”. Mówi się o niej, że jest osobą pogodną, zawsze z uśmiechem na twarzy, godną zaufania, szybko nawiązuje kontakt z dziećmi i dorosłymi. Lubi opowiadać bajki, ale też pyta o historie swoich gospodarzy. Często zajmuje pokój w wiosce na kilka tygodni, aby lepiej poznać ludzi i okolicę. Jest szczególnie lubiana przez dzieci, które licznie uczestniczą w spotkaniach z bajarką. Ona sama nie ma dzieci. Po tym, jak jej ukochany z dzieciństwa ginie w wypadku górniczym, postanawia nigdy nie wyjść za mąż. I dotrzymuje swojego postanowienia, bowiem w jej życiu nie ma innych mężczyzn.

W drodze po wsiach i miastach

Elisabeth Grabowski jest autorką 17 książek. Szczególnie cenne dla potomnych są z pewnością jej „Legendy i bajki górnośląskie” („Sagen und Märchen aus Oberschlesien”) wydane w 1922 r. czy „Wędrówki po miastach Górnego Śląska” („Wanderungen durch Oberschlesiens Städte”) z 1927 r. (jedyna pozycja, którą wydrukowała w Opolu). W swoich książkach opisuje rzadko dziś znane historie, dawno zapomniane tradycje i zwyczaje. Dziś jej publikacje są nieocenione dla etnologów i historyków literatury. Grabowski doskonale zdaje sobie sprawę z wartości swojej pracy. Około 1927 r. pisze, że Górny Śląsk „ma jeszcze zwyczaje i stroje, które zanikają w naszych czasach jako ostatnie fale starego, dobrego chłopstwa. (…) Dlatego tak ważne jest utrwalanie słowem i obrazem tego, co jeszcze pozostało, aby ślady dawnych tradycji ludowych nie zostały całkowicie zatarte”.

W swoich książkach Grabowski często opisuje, skąd wzięła jaką historię. Wiemy więc, że Grabowski jeździła m.in. do: Tarnowskich Gór, Raciborza, Leśnicy, Głubczyc, Toszka, Pszczyny, Krapkowic. Oprócz książek Elisabeth Grabowski napisała również wiele artykułów naukowych do lokalnej prasy, zwłaszcza do miesięcznika „Der Oberschlesier”. Jako jedna z pierwszych prowadziła też wykłady na temat wyników swojej pracy etnograficznej.

Dorobek Elżbiety

Niezamężna i bezdzietna Elisabeth Grabowski zmarła na atak serca w Opolu 11 lutego 1929 r. Została pochowana na cmentarzu przy obecnej ulicy Wrocławskiej. Na jej pogrzeb przyszła tylko garstka osób. Podobno w tym dniu było szczególnie zimno, a informacja o śmierci Elisabeth pojawiła się z opóźnieniem. Na jej nagrobku, ufundowanym przez Schutzverband Deutscher Schriftsteller (Związek Ochrony Niemieckich Pisarzy), widniał napis: „Alles für die Heimat”. Nagrobek dziś już nie istnieje.

Z dorobku Elisabeth Grabowski jej siostra Hedwig wydała później książkę „Die Volkstrachten in Oberschlesien”. W ubiegłym roku Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej po raz kolejny wydał „Legendy i bajki górnośląskie” autorstwa Elisabeth Grabowski, tym razem w dwóch językach: niemieckim i polskim. Książka zawiera 53 legendy i baśnie. Jest ona do nabycia w siedzibie DWPN w Opolu.