30 lat pamięci o ofiarach powojennego obozu Zgoda w Świętochłowicach
Mniejszość niemiecka w województwie śląskim uchodzi za jedną z pierwszych społeczności, które publicznie upamiętniły ofiary tzw. „Tragedii Górnośląskiej”. Od 30 lat w Świętochłowicach oddaje się hołd tym, którzy cierpieli i zginęli w owianym złą sławą powojennym obozie Zgoda.
Pierwsze uroczystości odbywały się na początku lat 90. XX wieku – jeszcze bez oficjalnego pozwolenia – przy symbolicznym krzyżu na cmentarzu w dzielnicy Zgoda, niedaleko zbiorowej mogiły ofiar obozu. Z inicjatywy rodzin ofiar oraz przy wsparciu Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców Województwa Śląskiego postawiono tam kamień pamięci. Uroczyste odsłonięcie tego pomnika odbyło się 17 czerwca 1995 roku – był to moment przełomowy, który zapoczątkował oficjalną kulturę pamięci.
Miejsce żałoby i przestrogi
Także w tym roku, 15 czerwca 2025 r., wiele osób zgromadziło się, by uczcić 30. rocznicę tych obchodów. Uroczystości rozpoczęły się nabożeństwem ekumenicznym w ewangelickim kościele św. Jana w Świętochłowicach – co było wyrazem międzyreligijnego charakteru ofiar. Następnie odbyła się główna ceremonia przy miejscu pamięci „Brama obozu Zgoda”. Składano wieńce, kwiaty i zapalano znicze. Obok członków mniejszości niemieckiej udział wzięli przedstawiciele świata polityki, społeczeństwa i Kościołów – wielu z nich od lat związanych z pielęgnowaniem pamięci.
Foto: Mittendrin
„Wielu z tych ludzi przeżyło koniec wojny – ale nie zaznało pokoju”
Bernard Gaida, członek zarządu Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (VdG) i przewodniczący Grupy Roboczej Mniejszości Niemieckich (AGDM), podkreślił w swoim przemówieniu wagę transnarodowej pamięci:
– W AGDM zorganizowaliśmy wystawę objazdową o wszystkich 25 mniejszościach niemieckich w Europie. Można tam zobaczyć, że los niemieckiej ludności w Europie Środkowej w roku 1945 i po nim był podobny: wypędzenia, obozy pracy. W Polsce pojawiają się już autorzy, którzy odważyli się powiedzieć, że były to obozy koncentracyjne dla Niemców – deportacje do ZSRR, gwałty, cierpienie i śmierć. […] Większość miejsc naszej pamięci do dziś nie ma tablic. Tutaj, w jednym z nielicznych, w zestawieniu ze skalą powojennego terroru, wzywam do upamiętnienia wszystkich ofiar zwycięzców, ponieważ często przemilczano je w historii.
Foto: Mittendrin
Gaida podkreślił również chrześcijańskie zobowiązanie do pojednania: – Nasze chrześcijaństwo wymaga, abyśmy modlili się za wszystkich i by godzina pamięci była narzędziem pokoju i zgody, a nie podziału.
Dziedzictwo dla przyszłych pokoleń
Wzruszające słowa wypowiedział także Eugeniusz Nagel, wiceprzewodniczący TSKN w województwie śląskim, podkreślając znaczenie tego miejsca pamięci:
– Ten straszny obóz pochłonął ponad 2 500 istnień ludzkich. To byli ludzie różnych narodowości, wyznań i pochodzenia – ale przede wszystkim miejscowi ewangelicy i katolicy. Z okazji 80. rocznicy Tragedii Górnośląskiej powstała więc idea wspólnego, ekumenicznego upamiętnienia.
Tegoroczne uroczystości były czymś więcej niż tylko powtórzeniem – były mocnym sygnałem, że pamięć żyje.
Nagel przypomniał, jak szybko mija czas – i jak ważne jest przekazywanie pamięci: – Od tych tragicznych wydarzeń minęło 80 lat – to długi czas. Tylko nieliczni pamiętają je osobiście. Wielu, którzy pamiętali, nie ma już wśród nas. My jesteśmy dziedzicami tej pamięci. Dlatego naszym obowiązkiem jest przekazać ją kolejnym pokoleniom. Jesteśmy to winni ofiarom tej tragedii.
Wspólna pamięć – przeciw zapomnieniu
Tegoroczne uroczystości były czymś więcej niż tylko powtórzeniem tradycji – były mocnym sygnałem, że pamięć żyje. W czasie, gdy odchodzą ostatni świadkowie, a narracje historyczne są na nowo kształtowane, zaangażowanie mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku pozostaje przykładem świadomości historycznej, która łączy – ponad religiami, językami i granicami.