Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Gegenseitige Kontakte stärken

 

 

Wer sind die Schlesier in den USA und wie schlesisch, polnisch oder deutsch sind die Nachfahren der einstigen Auswanderer heute noch? Diese Frage stellte sich auch Adam Kubik, der aus Groß Strehlitz stammende junge Wissenschaftler und besuchte die entfernten Verwandten.

 

Bandera – die Hauptstadt der Cowboys und zugleich die zweitälteste schlesische Gemeinde. Foto. A. Kubik

 

 

Polska wersja poniżej

Heute, nach über 165 Jahren, bedeutet in Texas das Wort „Schlesien“ etwas sehr Altes und Wertvolles, fast gar Heiliges, was sie mit dem Old Country (Altes Land) ihrer Vorfahren verbinden, ohne recht zu wissen, was es genau ist. Diese Vorstellungslücke füllt seit 1989 Pfarrer Frank Kurzaj, der alljährig mit einer Gruppe von schlesischen Texanern ins Land ihrer Vorfahren kommt, um ihnen Schlesien vorzustellen und Kontakte zwischen den entfernten Verwandten zu knüpfen, die nun nicht nur in Schlesien und Deutschland, sondern auch in Texas zahlreich verstreut leben. Dies ist die stille Hoffnung der vor wenigen Jahren gegründeten Stiftung „Father Leopold Moczygemba Foundation“ und ihres Internet-Projekts „SilesianTexans.com“, das sich zum Ziel gesetzt hat, eine Brücke zwischen Schlesiern in Amerika und überall in Europa, vor allem in der alten Heimat, zu schlagen. Diese Stiftung unterstützt jegliche Projekte wissenschaftlicher, gesellschaftlicher oder kultureller Art, die eben dieses Ziel verfolgen, denn für die schlesischen Texaner ist das Gefühl wichtig, ihren Ursprung in Schlesien zu kennen und ihre Wurzeln auf dem europäischen Kontinent zu pflegen.

 

 

Sprachliche Vielfalt

Auf dieser englischsprachigen Internetseite (SilesianTexans.com) sind Namenslisten von ausgewanderten Familien zu finden, sowie Karten mit Orten ihrer Herkunft und der Besiedlungsgebiete in Texas. Weitere Informationen sind auf der polnischsprachigen Internetseite (slask-texas.org) zu finden, die zudem Video- und Audioaufzeichnungen von schlesischen Amerikanern bereit hält, mittels derer man in den Klang des Altschlesischen mit einer leicht amerikanischen Färbung hineinhorchen kann. Wir in Europa kennen die deutsche Färbung durch unsere familiären Verbindungen mit Verwandten in Deutschland. Bei „slask-texas.org“ offenbart sich eine neue slawisch-germanische Vermischung, diesmal keine schlesisch-deutsche, sondern eine schlesisch-englische, die viele faszinieren kann, da es die schöne sprachlich-kulturelle Komplexität unserer Heimat um etwas Neues ergänzt: um die Wahrnehmung Oberschlesiens, um den amerikanisch-englischsprachigen Faktor. Dies bietet somit den Oberschlesiern dank unser slawisch-germanischen Vermischung Zugang zu einer Mehrzahl von Ländern und Kulturen, in denen unsere Landsleute beheimatet sind: Polen, Tschechien, Deutschland, Österreich und anderen deutschsprachigen Regionen. Der jetzt nicht mehr so abwegige Gedanke von wirklich existierenden „schlesischen Cowboys“ ermöglicht nun auch einen heimatlichen Zugang zu Amerika, wie ich ihn am eigenen Körper erfahren konnte.

 

 

Komplexes Oberschlesien

Die Erfahrungen, die ich dank Pfarrer Kurzajs Gastfreundschaft sammeln durfte, versuche ich nun zu teilen, u.a. in Form von Texten (u.a. „Die ‚schlesischen Cowboys‘ auf der Suche nach dem Herkunftsland“ im Band „Schlesien in Europa 10“, Lubowitz 2020) oder durch Workshops, wie ich sie mit der Schule des Vereins Pro Liberis Silesiae in Raschau im Herbst 2019 durchgeführt habe. Sogar während meines Aufenthaltes in Bandera wurde ich nach einer Messe von Pfarrer Kurzaj dazu aufgefordert, an die Kanzel zu treten und Rede und Antwort zu stehen. Dabei sollte ich den schlesischen Texanern hautnah die bunte Vielfalt und wertvolle Komplexität Oberschlesiens vor die Augen führen, indem ich nicht nur auf Schlesisch, Polnisch, Deutsch und Englisch sprach, sondern auch erklären musste, wie es möglich sei, dass jemand aus Oberschlesien, der in Polen gelegenen Heimat, an der ihnen bekannten amerikanischen Yale University, als deutscher Doktorand unterrichten kann.

Fassen wir zusammen: In der ältesten schlesischen Siedlung Amerikas, in Panna Maria, in der sich gegenwärtig auch das umgesetzte Grab Pfarrer Leopold Moczygembas neben jenem Baum befindet, an dem die frisch angekommenen Auswanderer aus der Gegend von Groß Strehlitz ihre erste Christmette Ende Dezember 1854 gefeiert haben sollen, wird heute noch, wenn auch nahezu vom Aussterben bedroht, Schlesisch gesprochen. Damals befand sich vor Ort nichts als Steppe, einzelne Bäume und weites Flachland, das es mühselig zu bebauen galt. Heute ist es eine kleine Ortschaft mit einer großen Bedeutung für die 200.000 Texaner schlesischer Wurzeln, wie auch für uns, die wir von der anderen Form des Schlesierseins – eines „schlesischen Cowboys“ nämlich – erst erfahren. Gleichzeitig beobachten wir das traurige Schwinden der Schlesischkenntnisse sowohl in Amerika als auch bei uns in Europa. In der fünften bzw. sechsten Generationen nach der Auswanderung ist es lediglich denjenigen gegeben, Schlesisch zu sprechen, die es noch von ihren Eltern und älteren, längst verstorbenen Geschwistern her kennen, da nach den zwei Weltkriegen des letzten Jahrhunderts alle Schulen ausschließlich auf Englisch geführt worden waren. Wir in Schlesien sprechen schlesisch seit Jahrhunderten, und dennoch verzichten viele heutzutage auf dieses wertvolle Kulturerbe, das uns in der Heimat zusätzlich mental verankert.

 

 

Was uns verbindet

Zwischen den Schlesiern in Amerika und Europa lässt sich jedoch eine Analogie aufzeigen, wenn wir das Aussterben des Schlesischen in Texas mit den geringeren Deutschkenntnissen in Oberschlesien heutzutage vergleichen. Dort wurde zwar kein offizielles Verbot ausgesprochen, dennoch wurde nach den zwei Weltkriegen gleichzeitig keine Möglichkeit zur Pflege geschaffen, auch wenn in unserer Heimat ein Verbot des Deutschen in den Jahren 1945-89 galt. Wir erlebten in den 1990er Jahren mit der Gründung der deutschen Minderheit eine Wiedergeburt der deutschen Sprache innerhalb der jüngeren Generation, die heutzutage keine Probleme damit hat, die Deutschkenntnisse um das Englische zu ergänzen, obwohl zu Hause meist Schlesisch und in der Schule Polnisch gesprochen wurde.

In Texas gab es ein Schlesisch-Revival mit der Ankunft von Pfarrer Kurzaj, der 1989 anfing, jedes Jahr kleinen Gruppen Schlesien zu zeigen, doch dies ist immer noch viel zu wenig gewesen. Nun liegt es an uns und unserer Eigeninitiative, dass wir durch Kontakte und Projekte die Begegnung mit den Menschen suchen, um die in der heutigen Welt nötigen Sprachen zu beherrschen und zu pflegen. Mögen wir uns darum bemühen, diese sprachliche Vielfalt aufrecht zu erhalten und so einen persönlichen und direkten Kontakt zu Menschen anderer Länder zu pflegen, denn es kann wirklich passieren, dass wir dabei in der Ferne auf Schlesier treffen. Ein Vorschlag hierzu wäre, Austauschprojekte zwischen Oberschlesiern aus der Heimat, Schlesiern in Deutschland und den schlesischen Texanern zu organisieren, um das gegenseitige Kennenlernen zu ermöglichen. Dabei können wir unsere und ihre Sprachkenntnisse stärken und so den Kontakt zu der uns vereinenden Heimat pflegen.

 

Andere Teile des Reise berichtes lesen Sie hier:

Teil 1

Die Namen verraten viel

 

Teil 2

Älteste schlesische Siedlung in Amerika

 

Teil 3

Nicht “Warschauerisch”, sondern “Polnisch”

 

 

 

Relacja z podróży: U dalekich krewnych w Teksasie – część IV

 

Wzmacnianie kontaktów

 

Kim są Ślązacy żyjący w USA i na ile śląscy, polscy czy niemieccy są dziś jeszcze potomkowie dawnych emigrantów? To pytanie zadał sobie pochodzący ze Strzelec Opolskich młody naukowiec Adam Kubik, który postanowił odwiedzić owych dalekich krewnych.

 

Na rynku we Fredericksburgu, niemieckiej osadzie usytuowanej nieopodal Bandery.
Fot. A. Kubik

 

 

Dziś, po upływie ponad 165 lat, słowo „Śląsk” oznacza w Teksasie coś bardzo starego i cennego, niemal wręcz świętego, co ludzie kojarzą z Old Country, czyli ziemią przodków, nie bardzo wiedząc, co to jest. Tę lukę w wyobrażeniach wypełnia od 1989 roku ks. Frank Kurzaj, który corocznie wraz z grupą śląskich Teksańczyków przybywa do kraju przodków, aby zaprezentować im Śląsk i nawiązać kontakty między dalekimi krewnymi, którzy obecnie żyją nie tylko na Śląsku i w Niemczech, lecz także w licznej diasporze w Teksasie. Jest to cichą nadzieją założonej przed kilku laty fundacji „Father Leopold Moczygemba Foundation” oraz twórców jej internetowego projektu „SilesianTexans.com”, którzy obrali sobie za cel zbudowanie mostu łączącego Śląsk z Ameryką i całą Europą, głównie z dawną ojczyzną. Fundacja wspiera wszelkie projekty natury naukowej, społecznej czy kulturalnej, które służą realizacji tego właśnie celu, ponieważ dla śląskich Teksańczyków ważne jest poczucie świadomości swojego pochodzenia ze Śląska oraz pielęgnowanie swoich korzeni, które pozostały na kontynencie europejskim.

 

 

Różnorodność językowa

Na wspomnianej anglojęzycznej stronie internetowej (SilesianTexans.com) można znaleźć listy nazwisk rodzin, które wyemigrowały, jak również mapy, na których widnieją miejscowości, z których pochodzą, a także tereny w Teksasie, na których się osiedlili. Dalsze informacje znaleźć można na polskojęzycznej stronie internetowej slask-texas.org, a ponadto nagrania audiowizualne wykonane przez śląskich Amerykanów, pozwalające wsłuchać się w brzmienie dawnej mowy śląskiej z lekkim zabarwieniem amerykańskim. My, mieszkańcy Europy, znamy zabarwienie niemieckie dzięki naszym więzom rodzinnym z krewnymi w Niemczech, natomiast w tym przypadku objawia się nowy melanż elementów słowiańsko-germańskich, tyle że nie śląsko-niemieckich, lecz śląsko-angielskich, który wiele osób może zafascynować, gdyż dopełnia on ową piękną, językowo-kulturową złożoność naszej małej ojczyzny o coś nowego. A mianowicie o inny sposób postrzegania Górnego Śląska – o czynnik amerykańsko-anglojęzyczny. Daje to zatem Górnoślązakom dzięki przemieszaniu u nas elementów śląsko-germańskich dostęp do większości krajów i kultur, z których wywodzą się nasi ziomkowie: Polski, Czech, Niemiec, Austrii oraz innych regionów niemieckojęzycznych. Nie aż tak już dziś zdrożna myśl o rzeczywiście istniejących „śląskich kowbojach” umożliwia też na gruncie ojczyźnianym dostęp do Ameryki, jakiego doświadczyłem na własnej skórze.

 

 

Złożoność Górnego Śląska

Obecnie staram się dzielić doświadczeniami, które dane mi było zebrać dzięki gościnności ks. Kurzaja, czyniąc to m.in. w formie tekstów (np. „Die »schlesischen Cowboys« auf der Suche nach dem Herkunftsland” w tomie „Schlesien in Europa 10”, Łubowice 2020) czy też poprzez warsztaty, jakie przeprowadziłem np. w szkole stowarzyszenia Pro Liberis Silesiae w Raszowej jesienią 2019 roku. Nawet podczas mojego pobytu w Banderze ks. Kurzaj poprosił mnie po jednej z mszy o podejście do ambony, aby zdać relację zebranym i odpowiedzieć na ich pytania. Miałem przybliżyć śląskim Teksańczykom ogromną różnorodność i cenną złożoność Górnego Śląska, nie tylko mówiąc po śląsku, polsku, niemiecku i angielsku, lecz także objaśniając, jak to możliwe, że ktoś z Górnego Śląska, ich małej ojczyzny położonej w Polsce, może wykładać na znanym im amerykańskim Uniwersytecie Yale jako niemiecki doktorant.

Podsumujmy: W najstarszej śląskiej osadzie w Ameryce, czyli w Pannie Marii, gdzie obecnie znajduje się też przeniesiony grób ks. Leopolda Moczygemby – obok owego drzewa, pod którym świeżo przybyli emigranci z okolic Strzelec Opolskich pod koniec grudnia 1854 roku świętowali ponoć swoją pierwszą pasterkę – jeszcze dziś można usłyszeć ostatnie tchnienia śląskiej mowy. Wówczas w tym miejscu był tylko step, pojedyncze drzewa i rozległe równiny, które trzeba było z mozołem zagospodarować. Dziś jest to mała miejscowość o wielkim znaczeniu dla 200 tysięcy Teksańczyków mających śląskie korzenie, jak również dla nas, którzy dopiero dowiadujemy się o innej formie śląskości, jaką był „śląski kowboj”. Jednocześnie obserwujemy smutny proces zanikania znajomości języka śląskiego zarówno w Ameryce, jak i u nas w Europie. Po pięciu bądź sześciu pokoleniach od czasu wyjazdów już tylko tym osobom dane jest mówić po śląsku, które znają go jeszcze od rodziców oraz starszego, po części dawno zmarłego rodzeństwa, gdyż po obu wojnach światowych, jakie rozegrały się w ubiegłym stuleciu, wszystkie szkoły były prowadzone wyłącznie w języku angielskim. My, którzy żyjemy na Śląsku, mówimy tym językiem od stuleci, a mimo to w dzisiejszych czasach wiele osób rezygnuje z tego cennego dziedzictwa, które dodatkowo zakotwicza nas mentalnie w naszej małej ojczyźnie.

 

 

Co nas łączy

Można wszakże wskazać na pewną analogię między Ślązakami w Ameryce i Europie, jeżeli porównamy zjawisko wymierania języka śląskiego w Teksasie ze słabnącą obecnie znajomością języka niemieckiego na Górnym Śląsku. Tam co prawda nie było oficjalnego zakazu używania języka, ale jednocześnie też nie stworzono możliwości jego pielęgnowania po obu wojnach światowych, podczas gdy w naszej małej ojczyźnie wprowadzono zakaz posługiwania się językiem niemieckim, który obowiązywał w latach 1945–89. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia wraz z powstaniem organizacji mniejszości niemieckiej przeżywaliśmy renesans języka niemieckiego w obrębie młodszych pokoleń, które dziś nie mają problemów z uzupełnieniem znajomości języka niemieckiego o język angielski, chociaż przeważnie w domu mówiono po śląsku, a w szkole po polsku.

 

W Teksasie pewne odrodzenie języka śląskiego miało miejsce po przybyciu ks. Kurzaja, który w 1989 roku zaczął co roku pokazywać niewielkim grupom Śląsk, aczkolwiek mimo wszystko było to o wiele za mało. Obecnie od nas i naszej własnej inicjatywy zależy to, czy nawiązując i pielęgnując kontakty oraz realizując projekty, będziemy szukać kontaktu z ludźmi, aby władać potrzebnymi w dzisiejszym świecie językami i je kultywować. Zabiegajmy o podtrzymanie tej językowej różnorodności, pielęgnując osobisty i bezpośredni kontakt z ludźmi z innych krajów, bo może się rzeczywiście zdarzyć, że w ten sposób, będąc gdzieś daleko, natrafimy na Ślązaków. Jedną z propozycji byłyby wymiany z udziałem środowisk Górnoślązaków z ojczyzny, Ślązaków z Niemiec oraz śląskich Teksańczyków, aby umożliwić wzajemne poznawanie się, a przy tym umacniać zarówno naszą, jak i ich wiedzę językową i tym samym pielęgnować styczność z łączącą nas ojczyzną.

 

 

Show More