Koniec XIX i początek XX stulecia wiąże się z niezwykle dynamicznym rozwojem Olsztyna (niem. Allenstein). Czasy największej prosperity nastały wtedy w budownictwie. Powstawały liczne domy i budynki użyteczności publicznej, a razem z nimi – nowe ulice.
Jednym z bardziej znanych obiektów zabytkowych w śródmieściu Olsztyna jest niewątpliwie ukryty wśród drzew na górce majestatyczny gmach dawnego Miejskiego Domu Opieki. Postawiony został w pobliżu zbiegu ulic Warszawskiej (niem. Warschauerstrasse) i Mariańskiej (niem. Mariengasse) vis-à-vis wybudowanego już wcześniej Szpitala Mariackiego.
Potrzeba powstania takiego obiektu wynikała z rosnących potrzeb miasta na tego typu placówkę oraz z faktu, że stary dom opieki, znajdujący się przy ówczesnej ulicy Dobromiejskiej (niem. Guttstädter-Chaussee), dziś Wojska Polskiego, był w bardzo złym stanie. Warto jednak zauważyć, iż włodarze miasta rozpoczęli budowę obiektu w momencie, gdy zaczęto im zarzucać zbytnią rozrzutność przy budowie nowego ratusza. Uważano, że jest to czynione kosztem ważnych i bardziej potrzebnych miastu realizacji, np. domu opieki. Ostatecznie decyzję o jego budowie podjęto w 1906 roku. Był to rok, kiedy w Niemczech i Prusach świętowano srebrne gody cesarskiej pary Wilhelma II i Augusty-Victorii.
Nowy Miejski Dom Opieki, nazwany właśnie imionami pary cesarskiej Wilhelm-Auguste-Victoria, został otwarty 1 kwietnia 1913 r. Jego budowniczym był niemiecki architekt Max Boldt, twórca wielu ważnych budowli w Allenstein, w tym m.in. nowego ratusza i zespołu budynków straży pożarnej.
W archiwum Warmii i Mazur znajduje się szczegółowy opis dawnego Cesarskiego Domu Opieki w Olsztynie, którego wygląd w latach 60. XX wieku udokumentował Zbigniew Grabowski. Dzięki temu wiemy, że ten posągowy budynek dla pensjonariuszy został wzniesiony na planie litery H. Jego bryła składa się z korpusu głównego w kształcie prostokąta, wzbogaconego o ryzality, czyli części budynku wysunięte poza lico głównej ściany, mające zwiększyć powierzchnię, ozdobić i nadać mu reprezentacyjny charakter. Do części głównej i jej krótszych boków dostawiono dwa prostopadłe, boczne skrzydła. Przestrzenie między oknami zostały ozdobione skromną dekoracją ornamentalną o motywach roślinno-kwiatowych.
Żródło Urząd Marszałkowski Olsztyn
Budynek posiada trzy kondygnacje o tynkowych elewacjach, piwnicę i użytkowe poddasze. Całość przykrywa łamany dach mansardowy. Jego połacie zawierają niezbędne lukarny, umożliwiające doświetlenie przestrzeni. Nad korpusem głównym w latach 70. XX w. dobudowano dodatkową kondygnację poddasza. Dach zwieńczony jest (oryginalną) drewnianą latarnią, położoną centralnie. Gmach był też oświetlony lampami elektrycznymi, posiadał centralne ogrzewanie parowe, urządzenia wodociągowo-kanalizacyjne i kuchnie gazowe.
W najbliższym otoczeniu głównego budynku znajdował się ogród, a także zabudowania gospodarcze (m.in. chlewnie, stajnia, magazyny) oraz pomocnicze (jak pomieszczenia dezynfekcyjne, kostnica, prosektorium). W pobliżu znajdował się też, zlikwidowany w roku 1961, cmentarz wielowyznaniowy, na którym chowano również zmarłych pensjonariuszy domu opieki – vide „Wochenblatt” nr 3 (1502) z 15.-21.01.2021.
Od momentu powstania placówka ta spełniała funkcję opiekuńczo-leczniczą. Docelowo przebywało w niej 180 pensjonariuszy w czterech oddziałach: Oddziale Pobytu Ubogich, Pierwszego Oddziału Chorych (leczonych bezpłatnie), Drugiego Oddziału Chorych (leczonych płatnie) oraz Oddziału Matki i Dziecka.
Funkcję miejskiej placówki opiekuńczo-leczniczej, traktowanej jako połączenie szpitala i sanatorium z przytułkiem i domem starców, cesarski dom opieki pełnił przez 32 lata, tj. do nocy z 21 na 22 stycznia 1945 roku. Niestety nie są znane losy ostatnich jego mieszkańców.
Budynek nie uległ zniszczeniu w wyniku II wojny światowej. Od końca stycznia 1945 roku przez kilka miesięcy stacjonowali w nim żołnierze Armii Czerwonej, a następnie żołnierze Wojska Polskiego. W lutym 1946 roku wojewoda olsztyński przekazał cały budynek diecezji warmińskiej. Mieściła się w nim kuria biskupia, a potem niższe i wyższe seminarium duchowne. W 1962 roku kolejnym gospodarzem tutaj została Państwowa Szkoła Pielęgniarska.
Foto Archiv MKZ Olsztyn
W swej stuletniej historii budynek trzykrotnie przechodził niezbędne remonty. Dziesięć lat temu budynek byłego Cesarskiego Domu Opieki przeszedł kolejny remont, ale za to najważniejszy, bo ratujący obiekt przed jego całkowitym zniszczeniem. Najbardziej rzuca się w oczy pięknie odnowiona elewacja górującego nad okolicą gmachu. Kompleksowej naprawy wymagał dach. Wymieniono całą dachówkę, bo niestety tej starej, ponadstuletniej, nie udało się uratować. Zabytkowa dachówka została za to na dachu wieżyczki, gdzie w znacznej ilości odzyskano stare małe karpiówki i wykorzystano je ponownie. Zmodernizowano też sieć centralnego ogrzewania, wykonano izolację fundamentów, dobudowano parking, ogrodzenie i stylowe oświetlenie. Wszelkie prace remontowe prowadzone były przy maksymalnym zachowaniu charakteru tego będącego pod opieką konserwatora zabytków obiektu. Całkowity koszt rewitalizacji historycznego budynku wyniósł wówczas 2,5 mln złotych, z czego 1,3 mln złotych przekazała UE. Dzięki tej inwestycji gmachowi przywrócono jego dawną świetność i stał się on ponownie wizytówką Olsztyna.
Obecnie ten okazały budynek jest w posiadaniu Szkoły Policealnej im. prof. Zbigniewa Religi, w której uczy się blisko 600 uczniów. W jego wnętrzach mieści się internat dla 56 osób, a także stołówka i biblioteka, z której korzystają także lekarze i studenci medycyny Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Część budynku zajmują departamenty zdrowia i turystyki urzędu marszałkowskiego.
Od ponad stu lat ta cenna budowla służy ludziom biednym i chorym i chociaż kilkakrotnie zmieniał się w nim gospodarz, to główny cel jej działalności pozostał, poza krótką przerwą powojenną, bez zmian i z powodzeniem trwa do dziś.
Alfred Czesla
