Kwestia stosunków między państwem a Kościołem to interesujący temat, niezależnie od kraju, którego dotyczy ta kwestia. W wielu państwach instytucje religijne żyją w nierozerwalnej symbiozie z organami państwowymi, w innych z kolei są od siebie zupełnie odrębne. Wiele osób zainteresowanych jest tym, jak ta sytuacja wygląda u naszych sąsiadów. Wiedzą powszechną jest informacja, iż na przykład Litwa to państwo raczej religijne, natomiast Czechy są niemalże całkowicie zlaicyzowane. Ale jak ta sytuacja wygląda w Niemczech?
Prawo wyznaniowe
Relacje między państwem a Kościołem reguluje prawo wyznaniowe, znajdujące odzwierciedlenie w aktach prawnych istotnych dla danego państwa.
Relacje między państwem a Kościołem reguluje prawo wyznaniowe, znajdujące odzwierciedlenie w aktach prawnych istotnych dla danego państwa. Rozdział instytucji państwowych od tych religijnych na terenie Republiki Federalnej Niemiec po raz pierwszy pojawił się w 1919 r., w art. 137 § 1 konstytucji weimarskiej i brzmiał: „Nie ma Kościoła państwowego”. Na podstawie tegoż zapisu władze i organy poszczególnych landów nie mogły już decydować o sprawach wszystkich Kościołów. Co więcej, to właśnie wtedy wprowadzono podatek kościelny, który budzi kontrowersje również obecnie. Stanowił o nim artykuł 137 § 6 brzmiący: „Towarzystwa religijne, które są przedsiębiorstwami publicznymi, są uprawnione do nakładania podatków na podstawie wykazu podatków cywilnych zgodnie z przepisami prawa krajowego”. Obecnie takie a nie inne regulacje są umocowane również w prawie unijnym. Niemcy podlegają aktom prawnym wydawanym przez unijne organy, a jednym z takich aktów jest Traktat Amsterdamski, na podstawie którego każdy kraj członkowski Unii może samodzielnie regulować kwestie dotyczące związków wyznaniowych i Kościołów. Podstawowym aktem regulującym współcześnie te sprawy jest Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec, która weszła w życie 3 maja 1949 r. Na podstawie kilku artykułów tejże ustawy obywatele i obywatelki Republiki Federalnej Niemiec uzyskali pewne przywileje związane z praktykowaniem oraz wyznawaniem wiary.
Kancelaria Radcy Prawnego Łukasz Kuczyński
Model separacji
Przykładowo art. 4 gwarantuje brak ograniczeń wykonywania praktyk religijnych, wolności wyznania, sumienia oraz wolnego wyboru przekonania religijnego i światopoglądowego. Oprócz tego na mocy tego artykułu nie można nikogo zmuszać do służby wojskowej wbrew jego przekonaniom. Artykuł 7 stanowi z kolei, iż rodzice i opiekunowie są uprawnieni do podjęcia decyzji o uczestnictwie dziecka w lekcjach religii, a same lekcje tego przedmiotu stanowią normalny przedmiot nauczany w szkołach publicznych, z wyjątkiem szkół niewyznaniowych. Lekcje te pozbawione są nadzoru państwa i odbywają się zgodnie z zasadami wyznaniowych wspólnot. Do nauczania religii wbrew woli nie można zmuszać nauczycieli ani nauczycielek. Niemiecka władza nie może również dyskryminować nikogo z powodu bezwyznaniowości lub przynależności do jakiejkolwiek religii. Dopuszcza się także opiekę duszpasterską w wojsku, szpitalach i innych tego rodzaju miejscach. Na terytorium Republiki Federalnej Niemiec występuje model separacji, w którym państwo i Kościół tworzą byty odrębne, niezależne prawnie, ale dopuszcza się możliwość ich wspólnego działania w niektórych sprawach. Związki wyznaniowe mają zdolność do własnego prawa i nie jest ono uzależnione od prawodawstwa państwowego. Stanowi to najistotniejszy element separacji związków wyznaniowych od państwa. Rozdział państwa o religii to kontrowersyjny temat, jednakże w Niemczech przeprowadzono go w sposób prawidłowy – nie pogłębia on laicyzacji ani nie zmusza do religijności, a organy, które nie są zmuszone do współpracy, mogą ze sobą współpracować, jeśli mają takie chęci.
Łukasz Kuczyński / K. Ś.