Uznaje się, że konkubinat jest nieformalnym związkiem dwojga osób, jednakże nie ma definicji w polskim prawie. Można powiedzieć, że jest to niesformalizowane pożycie partnerów. W związku z tym nie jest chroniony w taki sam sposób jak małżeństwo. Dodatkowo jeżeli chodzi o kwestię podziału majątku w konkubinacie, to niejednokrotnie bywa dużo trudniejsza niż w małżeństwie. Od małżeństwa konkubinat różni się również tym, że nie wymaga obecności osób trzecich, by go zawrzeć.
Konkubinat jest podobny pod wieloma względami do małżeństwa, konkubenci utrzymują ze sobą więź emocjonalną, fizyczną oraz prowadzą wspólnie gospodarstwo domowe, jednakże związek nie jest sformalizowany. Z uwagi na fakt, że polskie prawo nie reguluje szczegółowo zasad konkubinatu, mogą pojawiać się pewne problemy. Należy również zauważyć, że konkubinat może być niekorzystny dla osób, które posiadają gorszą sytuację ekonomiczną niż ich partner. Pomimo że konkubenci zazwyczaj podczas trwania związku rozporządzają pieniędzmi wspólnie oraz posiadają wspólny majątek, to prawo do tych przedmiotów należy się jednej ze stron – temu z partnerów, który dokonał zakupu i jest w stanie to udowodnić.
Jeżeli jednak przedmiot partnerzy nabyli wspólnie, to ma zastosowanie zasada zwykłej współwłasności. Z uwagi na brak szczegółowej regulacji dochodzenie swoich praw jest utrudnione. Należy zaznaczyć, że nie powstały żadne procedury, które umożliwiłyby rozliczenie majątku nabytego podczas trwania związku. W sytuacji kiedy zdecydujemy się dochodzić praw na drodze sądowej, sąd w pierwszej kolejności weźmie pod uwagę ustalenie wysokości majątku wspólnego. Ułatwić tę procedurę mogą zgromadzone rachunki, które będą potwierdzeniem dokonania zakupu. W przypadku braku udokumentowania wydatków dochodzenie swoich praw może trwać latami. Jeżeli sąd rozpatruje sprawy dotyczące podziału majątku w konkubinacie, zazwyczaj stosuje przepisy dotyczące zniesienia współwłasności lub bezpodstawnego wzbogacenia się, jednakże takie postępowanie trwa długo oraz jest kosztowne. Kwestia konkubinatu nie została również uregulowana pod kątem alimentów. Zatem po zakończeniu związku żadna ze stron nie może domagać się od drugiej osoby łożenia alimentów na dziecko. Istotny jest fakt, że aby zawrzeć małżeństwo, partnerzy muszą spełnić pewne przesłanki, jeżeli jednak nie zostają one spełnione, to związek ten pozostaje konkubinatem. Podobnie jest z zakończeniem związku. Koniec istnienia konkubinatu następuje po wygaśnięciu pożycia partnerów; należy podkreślić, że nie trzeba spełnić żadnych formalnych czynności, by zakończyć konkubinat. Natomiast małżeństwo istnieje do momentu prawnego ustania związku. W przypadku śmierci jednego z konkubentów nie ma zastosowania dziedziczenie ustawowe, nawet w przypadku kiedy konkubenci pozostawali we wspólnym pożyciu przez wiele lat. Długość związku nie ma żadnego znaczenia.
Jeśli osoba pozostająca w pożyciu ze zmarłym zamieszkiwała w wynajmowanym mieszkaniu, w stosunek najmu wstępuje także ona. By było to możliwe, konieczne jest jednak spełnienie pewnego warunku. Polega on na stałym zamieszkiwaniu z najemcą. Kiedy spadkodawca pozbawił konkubenta prawa do zamieszkiwania po jego śmierci w wynajmowanym lokalu, wola zmarłego jest w takim przypadku nieważna. Konkubent nie ma także prawa do renty rodzinnej po śmierci drugiego konkubenta. Należy jednak pamiętać, że jeżeli pozostajemy w związku z osobą, która nie zakończyła poprzedniego małżeństwa lub nie przebywa w separacji, jej małżonek w ciągu dalszym należy do grona spadkobierców, co oznacza, że będzie brał udział w dziedziczeniu ustawowym. Konkubent może dziedziczyć majątek po zmarłym, jeżeli spadkodawca sporządził testament oraz zapisał mu swój majątek. Prawo spadkowe traktuje konkubentów jak obce dla siebie osoby. Ze względu na to z tytułu dziedziczenia po swoim konkubencie konieczne jest uiszczenie podatku. Z uwagi na to nie obowiązują tu żadne ulgi dotyczące podatku. Konkubenci muszą sporządzić osobne testamenty. Jeśli zmarły konkubent sporządził testament, możliwe jest powołanie do spadku jego partnera. Kiedy w sporządzonym testamencie pominięto spadkobierców ustawowych, mają oni prawo do zachowku. Dotyczy to zarówno osób całkowicie pominiętych, jak i tych, które powołano do spadku, ale ich udział jest mniejszy, niż wynika to z zachowku. Kiedy konkubent staje się spadkobiercą, zyskuje on prawa zmarłego. Dziedzicząc majątek po zmarłym, dziedziczy się jednak również jego długi, które należy uregulować. Ponieważ nie zawsze przyjęcie testamentu może być korzystne dla spadkobiercy, polskie prawo przewiduje możliwość odrzucenia spadku. Należy podkreślić, ze ludzie najczęściej decydują się na życie w konkubinacie ze względu na łatwiejsze zakończenie związku, niejednokrotnie jednak nie są świadomi komplikacji, jakie mogą nastąpić.
Łukasz Kuczyński / K. Ś.
