Z Anitą Pendziałek, tancerką zespołu tanecznego Raciborzanie, o jej pasji do tradycyjnych tańców i strojów górnośląskich, znaczeniu śląskiej tożsamości w jej życiu oraz wyzwaniach związanych z zachowaniem regionalnego folkloru rozmawia Andrea Polański.
Czy taniec zawsze był twoją wielką pasją i jak zetknęłaś się z tradycyjnymi tańcami górnośląskimi? Co konkretnie cię do tego przyciągnęło?
Muzyka zawsze była moją pasją. Już jako mała dziewczynka chciałam tańczyć, śpiewać i grać na pianinie, ale na wsi, gdzie dorastałam, w małym gospodarstwie, nie było mi to dane. Kocham życie na wsi, ale trzydzieści lat temu liczyło się tu coś innego niż zawożenie dziecka do miasta na lekcje tańca czy do szkoły muzycznej. Zaczęłam więc brać lekcje tańca dopiero wtedy, kiedy było mnie na to stać, czyli kiedy zaczęłam pracować. Na początku moje serce podbiły tańce kubańskie i kolumbijskie, ale potem musiały ustąpić miejsca tańcom ludowym. Dla mnie taniec ludowy to nie tylko wyraz artystyczny i muzyka. Kultura ludowa to prawdziwość. Jest przypisany do konkretnego obszaru, świadczy o jego przynależności etnicznej, niesie ze sobą elementy historii i tutejszego życia… To jest dla mnie wyjątkowe.
Co dla ciebie osobiście oznacza bycie Ślązaczką i jaką rolę pełni ta tożsamość w twoim życiu?
Zawsze trudno było mi odpowiedzieć na pytanie o tożsamość. Z jednej strony dlatego, że często ktoś mnie pyta, jak odkryłam bądź zbudowałam swoją niemiecką czy śląską tożsamość.
– Folklor to nie tylko pieśni, tańce i stroje. Folklor to także stosunek do kraju, świata i przyrody.
W mojej rodzinie i w domu moich rodziców po prostu żyło się byciem Ślązakiem i Niemcem. I tak jest do dziś. Bycie Niemką i Ślązaczką jest dla mnie czymś naturalnym, częścią mnie i mojego życia, a nie rolą czy odkryciem.
Tańczycie w tradycyjnych strojach śląskich, które są bardzo specyficzne. Jak zdobywacie kostiumy? Robisz je sama czy są inne sposoby na ich pozyskanie?
Naszą grupę taneczną Raciborzanie prowadzi Stowarzyszenie Ziemi Raciborskiej „Źródło”. Wszyscy należący do tej grupy jesteśmy jej członkami płacącymi. Grupa finansuje się także z datków. Podobnie jest z tradycyjnymi strojami. Posiadamy indywidualne oryginalne kostiumy lub ich elementy. Poza tym wszystko jest dla nas szyte według wzorów. Niektóre elementy są nawet przygotowywane ręcznie.
Istnieje wiele zespołów zajmujących się tańcem górnośląskim. Czym wasza grupa różni się od Zespołu Śląsk, który jest bardzo znany na arenie międzynarodowej i często reprezentuje Górny Śląsk?
Jak powiedziałam, jesteśmy stowarzyszeniem, które samo dba o siebie. Ponadto w porównaniu do zespołów takich jak Zespół Śląsk nie jesteśmy ani zawodowymi muzykami, tancerzami czy śpiewakami, ani też nie zarabiamy na tym. Nie oznacza to oczywiście, że nasza sztuka nie ma jakości. Nasz zespół taneczny jest członkiem Międzynarodowej Rady Organizacji Festiwali Folklorystycznych i Sztuki Ludowej CIOFF, która jest oficjalnym partnerem UNESCO. Tym samym przechodzi testy i posiada certyfikat CIOFF. Grupę tworzą po prostu niezawodowi artyści, lecz są to wspaniali ludzie, którzy pasjonują się tańcem i folklorem oraz poświęcają swój czas i część swojego życia kultywowaniu kultury ludowej.
Jak łączysz fascynację Śląskiem z niemiecką częścią swojej tożsamości? Czy są jakieś szczególne wyzwania lub interesujące aspekty?
Jak mówiłam, to połączenie jest dla mnie naturalne. I tak powinno wyglądać połączenie tych dwóch grup, bo obie żyją i mają swoje korzenie na tym samym obszarze. To, co ogólnie uważam za interesujące, to różnorodność tożsamości. Są tu ludzie, którzy identyfikują się jako Niemcy, Górnoślązacy, niemieccy Ślązacy, Ślązacy, polscy Ślązacy, Polacy, a coraz częściej Europejczycy, obywatele świata lub ktoś jeszcze.
Ale powinniśmy postrzegać to jako coś naturalnego, bo jest to odzwierciedlenie historii tych terenów, gdzie wszyscy – jak już wspomnieliśmy – jesteśmy u siebie. Jednakże same wymienione grupy mają z tym problem. Moim zdaniem może to wynikać z poczucia niesprawiedliwości oraz braku akceptacji i szacunku, jakie moim zdaniem można spotkać w każdej z tych grup w naszym regionie. Dopóki wszyscy, którzy tu mieszkają, nie zrozumieją tego i nie przezwyciężą, narracja, a co za tym idzie, obraz, nie ulegnie zmianie.
W projektach realizowanych przez mniejszość niemiecką często pojawiają się tradycyjne stroje bawarskie. Czy krytycznie oceniasz to zjawisko, czy też sądzisz, że istnieją ku temu powody? Czy cieszyłabyś się z większej obecności spotkań górnośląskich w projektach mniejszości?
W ogóle byłabym szczęśliwa, gdyby tematyka projektów mniejszości niemieckiej miała związek z kulturą jej regionu – w naszym przypadku Górnego Śląska. Kostiumy bawarskie są oczywiście w porządku, gdy podczas projektów rozmawiamy o Bawarii lub kulturze Niemiec albo gdy jedziemy na Oktoberfest. Nie są jednak elementem kultury Górnego Śląska. Zespoły artystyczne mniejszości niemieckiej, takie jak chóry, noszą tradycyjne stroje górnośląskie, ale sami członkowie noszą raczej bawarskie. Myślę, że dzieje się tak dlatego, że bawarskie są po prostu atrakcyjniejsze i piękniej się prezentują. Ale nasze babcie i prababcie nie nosiły dirndla…
Jakie nadzieje wiążesz z folklorem górnośląskim w przyszłości?
Chciałabym, aby folklor górnośląski, czyli szeroko pojęta kultura ludowa, był szanowany i zawsze pielęgnowany. Bo folklor to nie tylko pieśni, tańce i stroje. Folklor to także stosunek do kraju, świata i przyrody; to także tradycja i kuchnia; także język, legendy i opowieści… Folklor to zarówno piękno życia, jak i wartość. Chciałabym, żeby właśnie za to był szanowany i ceniony.