Wędrówka po „małym Wiedniu”

To miasto istnieje na mapach dopiero od 71 lat. Dopiero bowiem w 1951 r. pozostające pod wpływami austriackimi Bielsko i oddzielona rzeką Białą małopolska Biała stały się jednym miastem. Historyk Lukas Giertler oprowadza gości po swoim ukochanym miejscu na ziemi u podnóża Beskidów. Również nam pokazał najciekawsze zakątki swojego miasta.

W XIV w. Bielsko otrzymało prawa miejskie. Sąsiednia osada Biała również otrzymała prawa miejskie – prawie 500 lat później, od króla Polski. Oba miasta oddzielała rzeka o tej samej nazwie – Biała, którą miejscowi zawsze nazywali Białką. Rzeka ta stanowiła jednocześnie granicę państwową, ponieważ Bielsko i Biała znajdowały się wówczas jeszcze w różnych dominiach: Bielsko było czeskie, a później austriackie, zaś Biała znajdowała się w Królestwie Polskim. W tym czasie w Bielsku powstało kilka fabryk włókienniczych, z których pierwsza znajdowała się nad rzeką. – Wielu fabrykantów, którzy prowadzili swoje interesy w Bielsku, zakładało również fabryki w Białej – wyjaśnia przewodniczący DFK w Bielsku-Białej Lukas Giertler.

Ostoja włókiennictwa
Od 1772 r. Biała należała do monarchii habsburskiej. Oba sąsiadujące ze sobą miasta rozrastały się, nastąpił dalszy rozwój produkcji tekstylnej. – Produkowano nie tylko dla Austrii, Węgier i Polski, lecz także dla innych krajów, takich jak Rosja czy Turcja. Przykładem tego były fabryki fezów, czyli małych czerwonych czapeczek, które Turcy nosili na głowach. Myślę, że można śmiało powiedzieć, że gdyby nie Bielsko, nie mielibyśmy dziś Białej – ocenia Lukas Giertler.

Największy rozkwit Bielska i Białej nastąpił w XIX w., w okresie rewolucji przemysłowej. Dzięki nowoczesnym maszynom fabryki były w stanie produkować coraz więcej tekstyliów. Były one potrzebne również dlatego, że w Europie toczyło się wówczas wiele wojen, więc żołnierze potrzebowali wielu mundurów. – W XVIII w. Habsburgowie produkowali swoje mundury w fabrykach na Dolnym Śląsku. Jednak w czasie wojen śląskich utracili część Dolnego Śląska na rzecz Prus, więc szukali nowego miejsca produkcji i znaleźli je tutaj, w Bielsku – mówi przewodnik Lukas Giertler.

Secesja i eklektyzm
Teatr w Bielsku został zbudowany w 1890 r. według projektu austriackiego architekta Emila von Förstera. Budynek przypomina Operę Wiedeńską, ale jest znacznie mniejszy. – Wciąż jest tam oryginalna kurtyna z okresu początkowego. Teatr był niemieckim symbolem państwowym, w którym obowiązywała zasada, że ze sceny nie mogą padać żadne polskie słowa. Miał to być teatr tylko dla niemieckich mieszkańców. Z czasem to się zmieniło i w teatrze wystawiano sztuki zarówno żydowskie, jak i polskie – wyjaśnia Lukas Giertler.

Ze względu na wiele budynków wzniesionych lub przebudowanych w stylu secesyjnym i eklektycznym Bielsko nazywano również małym Wiedniem. Kolejnym przykładem jest dworzec główny zbudowany według projektu architekta Karla Schulza, który został wzniesiony przez miejscową firmę budowniczego Karla Korna. Budowa trwała 140 dni roboczych i zakończyła się w 1890 r. Na odrestaurowanym budynku, wpisanym do rejestru zabytków, znajduje się oryginalny napis „K.K. Privilegierte Kais. Ferd. Nordbahn” (K.K. Uprzywilejowana Kolej Północna ces. Ferd.). Wewnątrz dworca można zobaczyć imponujące freski.

Ratusz nie na rynku
W 1897 r. rozpisano konkurs na budowę ratusza. Najlepsze projekty nadesłali Karl Korn i Emanuel Rost Junior. Propozycja Karla Korna była zbyt ambitna i zbyt kosztowna, dlatego zwyciężyła propozycja jego konkurenta. Ratusz został zbudowany w 1897 r. nie na rynku w Bielsku, lecz w Białej. – To była nie tylko siedziba burmistrza, wewnątrz znajdowały się również mieszkania dla pracowników i pierwsze w Białej muzeum miejskie. Mieszkańcy Białej chcieli pokazać za pomocą ratusza, że też mają pieniądze i stać ich na coś ładniejszego niż mieszkańców Bielska. Ten piękny budynek do dziś jest naszym ratuszem, mimo że nie znajduje się przy obwodnicy – mówi Lukas Giertler.

Rynek w Bielsku jest już prawie całkowicie wyremontowany, trwają jeszcze ostatnie prace przy budynkach. W Bielsku-Białej nie produkuje się już tekstyliów, a dawne fabryki zostały przekształcone w muzea lub centra handlowe. – Nawet dziś widać granicę między dwoma miastami, np. budynki w Bielsku są o wiele wyższe niż w Białej. Były to dwa miasta: Bielsko w Austro-Węgrzech i Biała w Polsce, a także granica między Śląskiem a Małopolską. Po problemach gospodarczych w latach 90. miasto przeżywa obecnie odrodzenie – wyjaśnia Lukas Giertler.
Z Bielska pochodzą m.in. takie osobistości jak: pierwszy luterański radny w wiedeńskim parlamencie Karl Samuel Schneider, architekt budynku parlamentu w Budapeszcie Albert Schikedanz czy Selma Kurz, która przez 40 lat była primadonną Opery Wiedeńskiej i pierwszą kobietą, która nagrała płytę. – Nawet dziś mieszkańcy Bielska-Białej tworzą otwarte i wielokulturowe miasto, w którym każdy jest mile widziany: mieszkańcy, inwestorzy i turyści – mówi Lukas Giertler.

Manuela Leibig

Warto zwiedzić Bielsko-Białą z jego XIX-wieczną architekturą. Lukas Giertler chętnie oprowadzi po mieście w języku niemieckim lub polskim, ujawniając ciekawe szczegóły dotyczące historii miasta, które trudno znaleźć w łatwo dostępnych źródłach. Z Lukasem Giertlerem można się kontaktować za pośrednictwem Związku Młodzieży Mniejszości Niemieckiej. A po lekcji historii, która z powodzeniem może trwać cały weekend, można się wybrać na wycieczkę na beskidzkie szczyty, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie miasta.