Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Ocalić od zapomnienia

Ewangelicki cmentarz w Gostkowie niedaleko Wałbrzycha służył społeczności protestanckiej do 1945 r. Potem przez dziesięciolecia stał zrujnowany i zaniedbany, a zdewastowane nagrobki porastała roślinność. Przełomem był rok 2015, kiedy gmina, właściciel terenu dawnego cmentarza, wystawiła go na sprzedaż. Okazało się, że dwie mieszkanki gminy są zainteresowane wykupieniem terenu i renowacją nekropolii.

Cmentarz ewangelicki w Gostkowie koło Wałbrzycha
Foto: Fundacja Anna

Babcia paliła znicze na niemieckich grobach

– Nasza rodzina nie pochodzi z Gostkowa, tylko z okolic Poznania – mówi Angelika Nolberczak, właścicielka cmentarza i prezeska Fundacji Anna. – Dziadkowie osiedlili się tu, na Ziemiach Odzyskanych, dopiero po wojnie. Nie mamy też żadnych niemieckich korzeni, ale wiem, że jeszcze kilka lat po wojnie we wsi mieszkały niemieckie rodziny. Maja babcia była z nimi w dobrych relacjach i wiem, że po wyjeździe Niemców często paliła znicze na grobach ich zmarłych krewnych.
Cmentarz był od zawsze stałym elementem krajobrazu Gostkowa. Angelika Babula pamięta go z wczesnego dzieciństwa, bo w pobliżu mieściła się szkoła, do której uczęszczała. I pamięta, że zawsze ubolewały z mamą nad tym, że ten cmentarz taki zaniedbany…

Wszelkie prace na cmentarzu prowadzone są w porozumieniu z konserwatorem zabytków.
Foto: Fundacja Anna

Uchronić przed degradacją

– Kiedy pojawiła się oferta sprzedaży terenu cmentarza za stosunkowo niewielką kwotę, postanowiłyśmy z moją mamą, Haliną Bryk, że go odkupimy. W przeciwnym razie nekropolia po prostu przestałaby istnieć – opowiada Angelika Nolberczak. – Przecież na Kresach są z kolei groby naszych przodków, czy chcielibyśmy, aby tak wyglądały? Trzeba zachować pamięć ludzi, którzy tu kiedyś żyli, pracowali, stanowili część tej ziemi. Przerwanie tradycyjnych więzi i przekazu pokoleniowego sprawiło, że to miejsce przestało funkcjonować w świadomości mieszkańców wsi jako miejsce pamięci. Pozbawiony opiekunów i zdewastowany cmentarz nie stanowił również powodu do dumy. Obie z mamą postawiłyśmy sobie za cel uchronienie go przed dalszą degradacją i przywrócenie mu utraconej godności. Do serca wzięłyśmy sobie słowa pewnego redaktora, że „ci, którzy pozostali na dolnośląskiej ziemi w zapomnianych i niszczejących grobach, także zasługują na odrobinę szacunku”.

Jedną z pierwszych odnowionych rzeczy była kaplica.
Foto: Fundacja Anna

Fundacja Anna

Nowe właścicielki cmentarza w 2016 r. powołały Fundację Anna, której głównym celem jest ratowanie cmentarza ewangelickiego dawnych mieszkańców Gostkowa i okolicznych wsi, ale także: upowszechnianie wiedzy na temat konieczności pozostawiania śladów historii Gostkowa dla następnych pokoleń, w szczególności wśród dzieci i młodzieży, wspieranie działalności naukowej i badawczej związanej z historią wyżej wymienionych obiektów na szerokim tle kulturowym Polski, pogłębianie i popularyzacja wiedzy o historii obiektu, miejscowej ludności, jej tradycjach, kulturze i obyczajach.
Na profilu fundacji na Facebooku, który ma 1,7 tys. obserwujących, możemy przeczytać:

„Jeszcze z końcem 2015 r. stan obiektu był bardzo przygnębiający. Na cmentarzu rósł nieprzebyty gąszcz chaszczy i drzew, a poprzewracane i połamane nagrobki spowijała ziemia i wszechobecna roślinność. Po latach mozolnej pracy powoli udaje się przywracać pamięć i szacunek pochowanych tu ludzi. Kamienie nagrobne które udaje się wyrwać naturze, oczyszczać i składać w całość są pięknym świadectwem kulturowym naszego regionu. Każda z nich jest przepięknie zdobiona i niepowtarzalna, nawet dziś wzbudzają zachwyt perfekcyjnie wykonane napisy inskrypcyjne i okazałe wzornictwo. Bogate w zdobienia i symbolikę kamienne nagrobki z II połowy XIX w. stanowią wspaniały przykład sepulkralnej sztuki kamieniarskiej, z wyraźnie ulubionymi tutaj motywami roślinnymi, zawierającymi w sobie symbolikę śmierci i przemijania ludzkiego życia”.

Na cmentarzu organizowanych jest kilka warsztatów kamieniarskich.
Foto: Fundacja Anna

Mistrzowie kamienia

– Do współpracy zaprosiłyśmy kamieniarzy Szymona Modrzejewskiego i Dariusza Dembińskiego – opowiada pani Angelika. – To dzięki ich wysiłkom kolejne nagrobki na starym cmentarzu w Gostkowie zyskują nowe życie. Szymon Modrzejewski regularnie od 2019 r. prowadzi z nami obozy wolontariackie, podczas których wspólnie wyremontowaliśmy wiele nagrobków i krzyży. Wraz ze Stowarzyszeniem MAGURYCZ działa już od 35 lat, społecznie wyremontowali prawie 3000 nagrobków i obiektów małej sakralnej architektury. Dariusz Dembiński, mistrz kamieniarstwa, od 2020 r. towarzyszy nam w pracach renowacyjnych, wspólnie zorganizowaliśmy już kilka warsztatów kamieniarskich. Wszystkie prace na cmentarzu przeprowadzane są w porozumieniu z konserwatorem zabytków.

Nagrobki są wspaniałym świadectwem kulturowym regionu.
Foto: Fundacja Anna

Przetrwa tylko pamięć

– Praca na cmentarzu przerodziła się w pasjonującą przygodę odkrywania i poznawania krajobrazu kulturowego rodzinnej wsi. Pojawiające się na odkopywanych nagrobkach kolejne nazwiska, daty, nazwy miejscowości, wykonywane zawody, niekiedy krótkie historie życia umacniały nas w przekonaniu, że przetrwa jedynie pamięć – mówi Angelika Nolberczak. –Odwołując się do materialnych śladów przeszłości, jesteśmy w stanie wzbogacić i uzupełnić naszą wiedzę historyczną. W ten sposób tworzymy emocjonalną więź z miejscem zamieszkania i budujemy tożsamość regionalną.

Anita Baraniecka

Show More