Po zakończeniu Europeady i Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej Felix Werner bada, co piłka nożna może konkretnie zrobić, aby rozwinąć poczucie europejskiej tożsamości. Rozmawiał o tym z dr. Arne Niemannem, profesorem polityki międzynarodowej na Uniwersytecie Johannesa Gutenberga w Moguncji.
Pytając politologa o jego zainteresowania badawcze, większość osób raczej nie pomyśli o piłce nożnej. Czego nauki polityczne mogą się nauczyć od piłki nożnej?
Na pierwszy rzut oka piłka nożna wydaje się daleka od typowych tematów nauk politycznych, takich jak badania wyborów i postaw, analiza polityczna i teoria polityczna. Jednak bliższe spojrzenie pokazuje, że sport, a w szczególności piłka nożna, zawsze ma charakter polityczny. Piłka nożna łączy ludzi z różnych środowisk i klas społecznych poprzez ich wspólny entuzjazm dla tego sportu. Kształtuje tożsamość lokalną, regionalną, a nawet, jak odkryliśmy, europejską, a zatem może się przyczyniać do spójności społecznej. Zorganizowane grupy kibiców są jednym z największych ruchów młodzieżowych w Niemczech i Europie i mogą stanowić ważny punkt orientacyjny w czasach malejącej liczby członków kościołów, związków zawodowych i innych instytucji społecznych. Piłka nożna oferuje również wgląd w stosunki międzynarodowe. Organizacje takie jak FIFA i UEFA są ponadnarodowymi podmiotami o daleko idących wpływach politycznych. Ta pierwsza ma nawet więcej członków niż Organizacja Narodów Zjednoczonych, podczas gdy UEFA jest większa i bardziej zróżnicowana niż np. UE. I wreszcie, piłka nożna może działać jako katalizator zmian społecznych. Piłka nożna zapewnia ważną edukację polityczną w zakresie tolerancji, integracji i równości płci. Wszystkie te dynamiki i kwestie są istotne i interesujące dla nauk politycznych, a szeroki zakres teorii i metod nauk politycznych można zastosować do piłki nożnej jako przedmiotu badań.
Foto: Bednarek Fotografia
Zajmuje się pan piłką nożną głównie w kontekście integracji europejskiej. Jak obecnie wygląda ten proces i jak można to ocenić?
W badaniach mówimy o europeizacji piłki nożnej. Odnosi się to do faktu, że instytucje, struktury i procesy w piłce nożnej zmieniają się w ramach integracji europejskiej. Proces ten trwa i wpływa na wiele różnych obszarów. Najlepszym tego przykładem są rozgrywki klubowe UEFA, które stworzyły system ligowy z Ligą Mistrzów jako centralnym punktem europejskiego futbolu. Innym przykładem jest internacjonalizacja rynku zawodników, która sięga tzw. orzeczenia w sprawie Bosmana wydanego przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości w 1995 r. W tym czasie limity liczby zawodników z innych krajów UE zostały zakazane, ponieważ ograniczały swobodny przepływ siły roboczej. W rezultacie związki i ligi musiały znieść odpowiednie ograniczenia dla zagranicznych graczy. Obecnie dla kibiców w całej Europie normalnym zjawiskiem jest duży udział zawodników z innych krajów. Można też pomyśleć o pojawieniu się ponadnarodowych organizacji, które logicznie rozwinęły się w trakcie rosnącego europejskiego wymiaru piłki nożnej – np. Europejskie Stowarzyszenie Klubów (ECA), Ligi Europejskie czy Football Supporters Europe. Starają się one, czasami w ramach wspólnych sojuszy, wpływać na rozwój europejskiej piłki nożnej we własnym interesie.
Dla wielu fanów w Europie w dzisiejszych czasach to całkiem normalne, że duża część zawodników pochodzi z innych krajów.
W czasach gdy rośnie liczba eurosceptycznych postaw, jaki wkład może wnieść piłka nożna w kształtowanie wspólnej europejskiej tożsamości? W jakim stopniu identyfikacja kibiców z „ich” klubami odgrywa w tym rolę?
Klub z lokalnymi, regionalnymi korzeniami jest nadal rdzeniem każdej europejskiej tożsamości opartej na piłce nożnej. To właśnie tam kibice od najmłodszych lat doświadczają wspólnego śpiewania, świętowania, opłakiwania, emocjonalnej więzi – a w najlepszym wypadku także uczestnictwa i współdecydowania. W ten sposób kształtuje się tożsamość kibica, która z kolei może mieć wpływ na Europę, np. gdy fani piłki nożnej łączą się w sieci, wymieniają się pomysłami, utrzymują kontakty, a nawet działają razem ponad granicami państwowymi w oparciu o wspólne kibicowanie. Poprzez transgraniczną wymianę, kontakty i współpracę, ale także po prostu poprzez angażowanie się w Europę w kontekście piłki nożnej, wzrasta identyfikacja z Europą, a w najlepszym razie spójność europejska. Nie mówiłbym o wspólnej tożsamości europejskiej, ale o tożsamościach europejskich w liczbie mnogiej, które rozwijają fani piłki nożnej. Postrzegają oni siebie bowiem jako należących do europejskiej społeczności kibiców, a ostatecznie jako Europejczyków. A to ma zasadnicze znaczenie dla spójności i poparcia dla Europy.
Foto: Bednarek Fotografia
W przeszłości wielokrotnie dochodziło do skandali związanych z rasizmem w piłce nożnej. Oczywiście futbol może również utrudniać procesy integracyjne. Podsumowując, jakie środki zapobiegawcze zaleciłby pan decydentom w polityce i związkach piłkarskich?
Rasizm, homofobia, seksizm – piłka nożna i jej fani wciąż mają problem z dyskryminacją. Ważne jest jednak, aby podkreślić, że ogólnie rzecz biorąc, odnosi się to do zdecydowanej mniejszości. Niemniej jednak można i trzeba zrobić więcej. Jednym z rozwiązań jest konsekwentne ściganie i karanie sprawców. Dotyczy to zarówno trybun, jak i boiska. Oznacza to również, że dni akcji, komunikaty prasowe i kampanie nie mogą pozostać gołosłowne, za słowami muszą iść czyny. W tej kwestii kluby i stowarzyszenia powinny wykazywać się inicjatywą. Ale kibice również ponoszą odpowiedzialność. Z jednej strony powinni oni być zaangażowani przez kluby i stowarzyszenia i wspólnie pracować na rzecz sportu integracyjnego. Z drugiej strony muszą oni również mieć wewnętrzny mechanizm samoregulacji, mówiąc jasno: „Nie ma miejsca na dyskryminację na naszej krzywej, w naszym klubie”. W Niemczech i innych krajach w ostatnich latach obserwowaliśmy głównie pozytywne zmiany w tym zakresie. Gdzie indziej piłka nożna nadal stanowi zagrożenie dla zmarginalizowanych ludzi. Wzywa się wszystkie zainteresowane strony do zwalczania wszelkich form dyskryminacji, aby każdy mógł skorzystać z pozytywnej siły społecznej piłki nożnej.
Felix Werner
