Seit 15 Jahren ist Polen Mitglied der Europäischen Union und profitiert davon nicht nur finanziell. Auch die Deutsche Minderheit und die von ihr bewohnten Gemeinden können auf gute 15 Jahre zurückblicken und hoffen, ihre Anliegen werden zukünftig noch besser vertreten werden.
P
Als am 4. Juni 1989 die ersten halbfreien Wahlen in Polen stattfanden, waren sie das Ende der Sozialismus an der Weichsel und bedeuteten gleichzeitig auch den Beginn der Bemühungen Polens wieder ein Teil des Abendlandes zu sein, so im politischen, gesellschaftlichen wie im wirtschaftlichen Sinn. Am Ende dieses Prozesses stand der 1. Mai 2004, also der Beitritt Polens zur Europäischen Union.
Gewissheit
Und dieser Beitritt bedeutete nicht nur für die in Polen lebenden einen neuen Anfang. Auch viele Emigranten und sog. Spätaussiedler aus den ehemaligen deutschen Ostgebieten spürten, dass sich spätestens ab diesem Jahr etwas neues tut. Einer von ihnen ist Georg Smuda aus der Nähe von Oppeln, der wie viele seiner Altersgenossen Anfang der 90er Jahre, kurz nach seinem Abitur seine Zukunft in Deutschland gesehen hat. Als Deutschstämmiger hat er sich in Baden-Würtemberg niedergelassen und spürte doch Heimweh. „Es herrschte allerdings Unsicherheit über die rechtlichen Grundsätze, die wirtschaftliche Entwicklung, die großen sozialen Unterschiede, die mich davon abhielten wieder zurück zu kehren“, sagt Georg Smuda.
Ein Umdenken fand bei ihm statt nach dem Beitritt Polens zur EU. Georg Smuda und seine Ehefrau entschieden sich nicht nur einfach in die oberschlesische Heimat zu gehen, sondern dort auch eine eigene Existenz aufzubauen. „Wir sind im Jahr 2007 zurückgekehrt und haben hier zunächst für alle, die in Deutschland und Österreich arbeiten, Dienstleitungen im Bereich Steuerabrechnung und juristische Hilfe angeboten. Mittlerweile konnten wir uns aber soweit ausbauen, dass wir uns als Schnittstelle zwischen polnischen und deutschen sowie österreichischen Unternehmen verstehen, die miteinander auf unterschiedliche Weise kooperieren wollen. Dass es funktioniert und eine Zukunft hat, ist auch auf den Beitritt Polens zu EU zurückzuführen“, meint Georg Smuda und zählt als konkrete Punkte nicht nur den faktischen Wegfall der Grenzkontrollen auf, sondern vor allem grundsätzlich gleiche Regulierungen in der Gesetzgebung und der Wirtschaft, die eine grenzüberschreitende Zusammenarbeit ernorm erleichtern.
Darauf, so Smuda, dürfe man sich aber heute nicht ausruhen. Die Europäische Union müsse als eine Einheit neuen wirtschaftlichen Mächten gegenübertreten. „Nur mit Innovationen können wir aber punkten, damit wir die bei uns erreichten relativ bis sehr guten Lebens- und Arbeitsbedingungen halten und uns wirtschaftlich besser aufstellen“, sagt Georg Smuda, der mittlerweile vier Niederlassungen seiner Firma in der Oppelner Region unterhält.
Infrastruktur und Kultur
Auf die Verbesserung der Lebensbedingungen setzen auch die Komunen in Polen und freuen sich über die großzügigen finanziellen Hilfen seitens der Europäischen Union. Vor allem die von der deutschen Minderheit bewohnten Gemeinden in Schlesien konnten zwar erste große Investitionen in die Infrastruktur dank Fördermitteln aus Deutschland, die als Darlehen über die Stiftung für de Entwicklung Schlesiens liefen, tätigen. Mittel aus Brüssel, die bis heute nach Polen fließen, gaben den Komunen einen richtigen Kick. „Schon lange vor dem Beitritt in die EU pflegten wir Partnerschaften zu deutschen Gemeinden und sahen leider, wie sehr wir hinterherhinken. Die europäischen Fördermittel gaben uns aber nicht nur eine Möglichkeit Schritte nach Vorne zu tun, sondern wirkliche Sprünge“, sagt Łukasz Jastrzembski, Bürgermeister von Leschnitz und seit kurzem Vorsitzender des Schlesischen Selbstverwaltunsgvereins. Ähnlich wie in vielen anderen Gemeinden in ganz Polen, sieht man daher auch in Leschnitz vielerorts Tafeln mit Informationen darüber, aus welchem Förderprogramm und in welcher Höhe die eine oder andere Investition gefördert wurde. „Ob es nun also die Renovierung unseres Rings, der Umbau des alten Speichers zur Kunstgalerie oder die Umgestaltung des Stadtparks ist – all das konnten wir nur dank EU-Fördermitteln realisieren“, freut sich Jastrzembski.
Investieren in den Menschen
Doch „EU“ bedeutet auch eine Vielzahl von kleineren Projekten, die auf den Menschen abzielen. Edyta Gola, die seit kurzem Abgeordnete des Oppelner Sejmiks von der Deutschen MInderheit ist, seit Jahren aber im Leschnitzer Magistrat für die Kulturarbeit zuständig ist, meint, vieles im Rahmen der Völkerverständigung wäre ohne Fördermittel nicht denkbar. „Dabei geht es z.B. um die Begegnung der Menschen im kleinen Rahmen. Wir organisieren dank verschiedener EU-Töpfe deutsch-polnisch-tschechische Austausche, lokale und regionale Exkursionen für unsere Bewohner, Workshops und Wettbewerbe. Diese richten sich nicht nur an Jugendliche und Erwachsene, sondern auch an Senioren, sodass wir sagen können, dass wir als Gemeinschaft, ungeachtet unserer nationalen Herkunft, von der Vielfalt unserer Region, unseres Staates und unserer Nachbarn schöpfen“, sagt Edyta Gola.
Und was in den einzelnen Komunen, in denen die deutsche Minderheit präsent ist, funktioniert, geht auch bei der Sozial-Kulturellen Gesellschaft der Deutschen in der Oppelner Region. Dort startete gerade eine neue überarbeitete Auflage des Programms „Oppelner Senior“. Diese von der EU geförderte Masnahme soll vor allem ältere Menschen in der Region aktivieren. „Viele junge Menschen sind in den 90er Jahren und später ausgewandert, nicht wenige arbeiten im Ausland und kommen nur selten nach Hause. Hier bleiben oft also nur die Älteren, denen wir mit unserem Programm mehr Lebensqualität bieten wollen in Form von 20 Einrichtungen, in denen unsere älteren Mitbürger zusammenkommen und aktiv sein können“, sagt Krystian Baldy Koordinator des Projektes und unsterstreicht, dass die Deutsche Minderheit damit auch Menschen mit Behinderungen erreichen und sie wieder mehr in die Gemeinschaft einbinden will.
EU-Kommissar
Die Europäische Union ist für die nationalen und ethnischen Minderheiten aber auch außerhalb der Finanzierung eine wichtige Anlaufstelle für ihre Anliegen. So konnten die Oppelner Deutschen z.B. die Stadtvergrößerung Oppelns, die die nationalen Verhältnisse im Umland gravierend verändert hatte, nicht nur in Polen thematisieren, sondern europäischen Gremien vortragen. Letztendlich ist dies im Sand verlaufen. Eine andere Initiative der Minderheiten, und zwar das Minority-Safepack, das auf europäischer Ebene die Rechte der nationalen und ethnischen Minderheit angleichen will, hat dagegen gute Aussichten auf Erfolg. Nachdem über eine Million EU-Bürger diese Initiative unterstützt haben, müssen sich nun die europäischen Inistitutionen mit dem Problem der ungleichen Behandlung der Minderheiten in den einzelnen Mitgliedststaaten auseinandersetzen.
Ohne die EU wäre an dem Grundsatz von gleichen Rechten für alle Minderheiten nicht einmal zu denken. Daher bringt sich die Deutsche Minderheit in der Oppelner Region stark in den EU-Wahlkampf ein und hofft den von sich unterstützeten Kandidaten, Andrzej Buła bald im Brüsseler Parlament zu sehen, um ihre Anliegen vertreten zu sehen. Und wer weiß, vielleicht gibt es auch bald einen Minderheitenkommissar in der EU.
Rudolf Urban
Jubileusz: Od 15 lat Polska jest członkiem Unii Europejskiej
Pod 12 gwiazdami
Od 15 lat Polska jest członkiem Unii Europejskiej, co przynosi jej korzyści nie tylko finansowe. Także mniejszość niemiecka i zamieszkane przez nią gminy spoglądają wstecz na dobre 15 lat i mają nadzieję, że w przyszłości ich interesy będą jeszcze lepiej reprezentowane.
Kiedy 4 czerwca 1989 roku w Polsce odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory, oznaczały one koniec socjalizmu nad Wisłą i jednocześnie początek starań Polski o powrót na łono cywilizacji Zachodu, zarówno w sensie politycznym, społecznym, jak i ekonomicznym. Zakończeniem tego procesu był dzień 1 maja 2004 roku, czyli przystąpienie Polski do Unii Europejskiej.
Pewność
A przystąpienie to oznaczało nowy początek nie tylko dla żyjących w Polsce Niemców. Także wielu emigrantów oraz tzw. późnych przesiedleńców z byłych niemieckich terenów wschodnich miało poczucie, że najpóźniej od tego roku zaczęło się dziać coś nowego. Jednym z nich jest pochodzący z okolic Opola Georg Smuda, który podobnie jak wielu jego rówieśników na początku lat dziewięćdziesiątych, krótko po zdaniu matury zrozumiał, że jego przyszłość to wyjazd do Niemiec. Jako osoba niemieckiego pochodzenia zamieszkał w Badenii-Wirtembergii, mimo to odczuwał tęsknotę za domem. – Panowała jednak niepewność co do zasad prawnych, rozwoju sytuacji ekonomicznej, duże zróżnicowanie społeczne, które powstrzymało mnie przed powrotem – mówi Georg Smuda.
Zmiana sposobu myślenia nastąpiła u niego po przystąpieniu Polski do Unii. Georg Smuda i jego żona zdecydowali się nie tylko po prostu przenieść się do górnośląskiej ojczyzny, lecz także otworzyć tu własną firmę. – Wróciliśmy w roku 2007 i na początek zaoferowaliśmy wszystkim osobom pracującym w Niemczech czy Austrii usługi w zakresie rozliczeń podatkowych i pomocy prawnej. W międzyczasie udało nam się na tyle rozwinąć działalność, że staliśmy się łącznikiem pomiędzy polskimi i niemieckimi oraz austriackimi przedsiębiorstwami, które w różny sposób chcą ze sobą współpracować. A to, że taki model działa, zawdzięczamy także przystąpieniu Polski do Unii – uważa Georg Smuda i wylicza jako konkretne punkty nie tylko faktyczne zniesienie kontroli granicznych, lecz przede wszystkim wprowadzenie zasadniczo równych uregulowań w ustawodawstwie i gospodarce, które w ogromnym stopniu ułatwiają współpracę transgraniczną.
Zdaniem Smudy nie można dziś jednak na tym poprzestać. Unia Europejska powinna występować jako jedna całość w obliczu powstawania nowych mocarstw gospodarczych. – Zbierać punkty możemy jednak tylko dzięki innowacjom, co pozwoli nam podtrzymać osiągnięte u nas stosunkowo dobre bądź bardzo dobre warunki życia i pracy oraz lepiej ustawić się gospodarczo – mówi Georg Smuda, który obecnie posiada w regionie opolskim cztery filie swojej firmy.
Infrastruktura i kultura
Na poprawę warunków życia stawiają też samorządy w Polsce, ciesząc się z hojnej pomocy finansowej udzielanej przez Unię Europejską. Przede wszystkim gminy na Śląsku zamieszkiwane przez mniejszość niemiecką miały możliwość dokonania pierwszych dużych inwestycji w infrastrukturę dzięki dotacjom z Niemiec, które w postaci pożyczek trafiały do nich za pośrednictwem Fundacji Rozwoju Śląska. Natomiast środki z Brukseli, które do dziś płyną do Polski, pozwoliły samorządom naprawdę „ruszyć z kopyta”. – Już na długo przed przystąpieniem do Unii pielęgnowaliśmy relacje partnerskie z niemieckimi gminami i niestety widzieliśmy, jak bardzo jesteśmy w tyle. Dotacje europejskie dały nam możliwość uczynienia nie tyle kroków naprzód, co autentycznych skoków! – mówi Łukasz Jastrzembski, burmistrz Leśnicy i od niedawna przewodniczący Śląskiego Stowarzyszenia Samorządowego. Dlatego podobnie jak w wielu innych gminach w całej Polsce, także w Leśnicy widać w wielu miejscach tablice informujące o tym, z jakiego programu i w jakiej wysokości została dofinansowana ta czy inna inwestycja. – Czy zatem mówimy o renowacji naszego rynku, przebudowie starego spichlerza na galerię sztuki czy też przekształceniu parku miejskiego – wszystko to mogliśmy zrealizować tylko dzięki dotacjom unijnym – twierdzi Jastrzembski.
Inwestowanie w człowieka
Jednakże „UE” oznacza też mnóstwo mniejszych projektów mających na celu dobro człowieka. Edyta Gola, która od niedawna jest radną opolskiego sejmiku z ramienia mniejszości niemieckiej, a w leśnickim magistracie od lat odpowiada za działalność kulturalną, twierdzi, że wiele działań w ramach porozumienia między narodami byłoby niemożliwych do zrealizowania bez dotacji. – Chodzi np. o spotkania ludzi na niewielką skalę. Dzięki różnym pulom unijnym organizujemy wymiany polsko-niemiecko-czeskie, wycieczki lokalne i regionalne dla naszych mieszkańców, warsztaty czy konkursy skierowane nie tylko do młodzieży i dorosłych, lecz także do seniorów, w związku z czym możemy powiedzieć, że jako społeczność niezależnie od pochodzenia narodowego czerpiemy z różnorodności naszego regionu, naszego państwa i naszych sąsiadów – mówi Edyta Gola.
A to, co funkcjonuje w poszczególnych samorządach, w których obecna jest mniejszość niemiecka, możliwe jest także w Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym Niemców na Śląsku Opolskim, gdzie właśnie rozpoczęła się nowa, zmodyfikowana edycja programu „Opolski Senior”. Przedsięwzięcie to, dofinansowywane przez UE, ma przede wszystkim sprzyjać aktywacji osób starszych w regionie. – Wielu młodych ludzi wyjechało w latach dziewięćdziesiątych i później, niemało osób pracuje za granicą i rzadko przyjeżdżają do domu. Tutaj pozostają więc często tylko starsi, którym z pomocą naszego programu chcemy zaoferować lepszą jakość życia w formie 20 placówek, w których nasi starsi współmieszkańcy będą mogli się spotykać i być aktywni – mówi Krystian Baldy, koordynator projektu, podkreślając jednocześnie, że mniejszość niemiecka pragnie w ten sposób docierać także do osób niepełnosprawnych, integrując ich z lokalną społecznością.
Unijny komisarz
Abstrahując od kwestii finansowych, Unia Europejska jest też dla mniejszości narodowych i etnicznych ważną instytucją, w której mogą one przedstawiać swoje sprawy i potrzeby. Dzięki temu np. opolscy Niemcy mogli podjąć temat powiększenia miasta Opola, które w bardzo poważny sposób zmieniło proporcje narodowościowe na okolicznych terenach, nie tylko w Polsce, lecz także w gremiach europejskich. Niestety nasze starania ostatecznie spaliły na panewce. Natomiast inna inicjatywa środowisk mniejszościowych, mianowicie Minority SafePack, której celem jest zrównanie praw mniejszości narodowych i etnicznych na szczeblu europejskim, ma dobre widoki na sukces. Po tym bowiem, jak ponad milion obywateli UE poparło tę inicjatywę, instytucje europejskie będą musiały zająć się problemem nierównego traktowania mniejszości w poszczególnych państwach członkowskich.
Gdyby nie UE, to o wprowadzeniu zasady równości praw wszystkich mniejszości nie byłoby nawet mowy. Stąd mniejszość niemiecka w regionie opolskim mocno angażuje się w kampanię wyborczą do Parlamentu Europejskiego, mając nadzieję, że wkrótce zobaczy w brukselskim europarlamencie wspieranego przez siebie kandydata – Andrzeja Bułę, który obiecał być reprezentantem jej interesów. I kto wie, być może niebawem będzie w Unii także komisarz ds. mniejszości.
Rudolf Urban
