Prawo upadłościowe zawiera regulacje umożliwiające stwierdzenie nieważności pewnych działań prawnych dokonanych przez osobę ogłoszoną upadłą. Dzięki tym przepisom możliwe jest przeciwdziałanie próbom umniejszenia majątku przez dłużnika. Nie wszyscy dłużnicy działają uczciwie – niektórzy nie tylko nie wywiązują się ze swoich zobowiązań, ale także próbują utrudnić ich egzekucję.
Typowym przykładem takiego postępowania jest pozbywanie się swoich aktywów, np. poprzez ich sprzedaż lub darowiznę. To zjawisko występuje też w kontekście upadłości, zwłaszcza gdy dłużnik przewiduje, że może zostać ogłoszony upadły. Jak w tej sytuacji chronić interesy wierzycieli? Jest to istotne tym bardziej, że istnieje możliwość, iż dłużnik, wobec którego ogłoszono upadłość, spróbuje ocalić część swojego majątku przed likwidacją lub w inny sposób będzie próbował utrudniać postępowanie upadłościowe.
Kancelaria Radcy Prawnego Łukasz Kuczyński
Dłużnik ma obowiązek nie utrudniać procesu upadłości
Ustawodawca przewidział takie sytuacje i stara się im zapobiegać. Kluczowym narzędziem w tej kwestii są przepisy dotyczące unieważnienia i zakwestionowania działań prawnych upadłego, które mają na celu udaremnienie nieuczciwych praktyk dłużnika. Zgodnie z art. 127 ust. 1 Prawa upadłościowego wszelkie działania prawne dłużnika, które zostały dokonane w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości i które dotyczą jego majątku, są nieważne w stosunku do masy upadłości, jeśli zostały dokonane nieodpłatnie lub odpłatnie, ale wartość świadczenia dłużnika znacznie przewyższa wartość otrzymanego świadczenia.
Podobne zasady dotyczą także: ugód sądowych, uznań powództwa, zrzeczeń się roszczenia (art. 127 ust. 2), zabezpieczeń i spłat długu przed terminem przez upadłego w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jednakże osoba, która otrzymała płatność lub zabezpieczenie, jest chroniona przez prawo. Może ona wnieść powództwo lub zarzut, domagając się uznania tych działań za ważne, o ile w momencie ich dokonywania nie wiedziała o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości (art. 127 ust. 3).
Istnieją specjalne zasady dla uznawania za nieważne działań prawnych dłużnika dokonanych z osobami bliskimi.
Egzekucja z majątku, który został sprzedany
Przedstawione wyżej rozwiązania są podobne do skargi pauliańskiej, uregulowanej w kodeksie cywilnym. Zarówno w przypadku uznania za nieważne działań prawnych dłużnika na mocy Prawa upadłościowego, jak i w przypadku skargi pauliańskiej chodzi o to samo: nawet jeśli dłużnik sprzedał swój majątek lub pozbył się go w inny sposób, nadal można z niego egzekwować należności wierzyciela, tak jakby dłużnik nie dokonał zakwestionowanej czynności prawnej. Jednak sama czynność prawna nie staje się nieważna, lecz jedynie nieważna wobec masy upadłości. Dzięki temu przekazany składnik majątku dłużnika pozostaje własnością nabywcy, ale możliwa jest z niego egzekucja należności wobec dłużnika.
Foto: Lucas Netter
O czym warto pamiętać w praktyce postępowań upadłościowych
Niektóre działania prawne dłużnika są nieważne z mocy prawa, co oznacza, że nie wymagają one zakwestionowania. Ponadto uprawnionym do uznania za nieważne określonych działań prawnych dłużnika jest także sędzia-komisarz.
Syndyk ma również prawo wniesienia skargi pauliańskiej na zasadach określonych w kodeksie cywilnym. Należności odzyskane przez syndyka w wyniku wyżej wymienionych działań wchodzą do masy upadłości i są rozdzielane zgodnie z zasadami Prawa upadłościowego.
Specjalne przepisy dla działań prawnych dokonanych z osobami bliskimi
Istnieją specjalne zasady dla uznawania za nieważne działań prawnych dłużnika dokonanych z osobami bliskimi. Na podstawie art. 128 ust. 1 Prawa upadłościowego sędzia-komisarz może na wniosek syndyka lub z urzędu uznać za nieważną w stosunku do masy upadłości odpłatną czynność prawną dłużnika dokonaną w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z osobami bliskimi, takimi jak małżonek, krewni w linii prostej i bocznej do drugiego stopnia, osoby pozostające w faktycznym związku lub przysposobione. Jedyną możliwością uniknięcia nieważności takiej czynności prawnej jest wykazanie przez drugą stronę, że nie spowodowało to pokrzywdzenia wierzycieli.
Łukasz Kuczyński / K. Ś.
