Mit Dr. Sabina Kubiciel-Lodzińska von der Technischen Hochschule Oppeln, Fachbereich Wirtschaft und Management, sprach Anna Durecka über die Ukrainer in der Woiwodschaft Oppeln.
Foto: privat
Wersja polska poniżej
Was wissen wir eigentlich über die Ukrainer, die sich in der Woiwodschaft Oppeln aufhalten? Ist beispielsweise die genaue Zahl der ukrainischen Staatsbürger bekannt, die im Oppelner Land leben?
Wir wissen mit Sicherheit, dass die Zahl der Ukrainer im Oppelner Land in den letzten Jahren kontinuierlich gestiegen ist. Wie viele es tatsächlich sind, ist aber sehr schwer zu bestimmen. Die vorhandenen Statistiken beziehen sich eher auf die Anzahl der Dokumente, die denjenigen ausgestellt werden, die hierher zum Arbeiten kommen. Diese Zahl entspricht nicht unbedingt der tatsächlichen Anzahl der Menschen, die sich in der Region aufhalten bzw. hier erwerbstätig sind. Pro Person können bis zu zwei Dokumente ausgestellt sein. Wenn jemand auf der Grundlage einer Arbeitgebererklärung tätig ist, gilt diese zunächst für die Dauer von sechs Monaten, danach folgt eine weitere. Wir haben also zwei Dokumente in der Statistik, aber nur eine Person. Außerdem: Auch wenn der Arbeitgeber seine Erklärung hat registrieren lassen, bedeutet dies nicht, dass die betreffende Person auch tatsächlich zur Arbeit eingetroffen ist. Bis vor Kurzem war die Registrierung dieser Erklärungen kostenlos, also konnte ein Arbeitgeber z.B. 30 Erklärungen registrieren lassen, aber wie viele Arbeitnehmer tatsächlich davon Gebrauch gemacht haben, das wissen wir nicht. Außerdem werden inzwischen immer mehr Dokumente von Arbeitsagenturen registriert. In diesem Fall mag ein Dokument für einen Ausländer zwar in der Woiwodschaft Oppeln registriert sein, aber der Ausländer könnte faktisch in einer anderen Region arbeiten.
Was ist diese Erklärung?
Eine Erklärung über Arbeitsbeauftragung ermöglicht Ukrainern, Weißrussen, Moldawiern, Russen, Georgiern und Armeniern eine Erwerbstätigkeit in Polen, ohne dass eine Arbeitsgenehmigung benötigt wird. Dies ist eine Erleichterung für den Arbeitgeber, denn will dieser einen Ausländer einstellen, muss er nicht nachweisen, dass er keinen Polen für die Stelle finden konnte. Letzteres ist nämlich eine Voraussetzung bei einem genehmigungspflichtigen Beschäftigungsverhältnis.
Noch zur Frage nach der Anzahl der Ukrainer in unserer Woiwodschaft. Ich denke, die staatliche Sozialversicherungsanstalt ZUS verfügt über maßgebliche Daten darüber. Denn wer bei uns legal mit einem Arbeitsvertrag arbeitet, muss bei der ZUS registriert sein. Zum Jahresende 2018 waren es etwa 18.000 Personen. Zeitgleich jedoch waren ca. 60.000 Arbeitgebererklärungen registriert. Die Diskrepanz ist also sehr groß. Es sind somit alles nur Schätzungen. Und darüber hinaus arbeiten viele Ukrainer bei uns auch illegal.
Was wissen wir über diese 18.000 Menschen? Ist diese Gruppe in irgendeiner Hinsicht homogen? Wissen wir, woher sie stammen? Was haben sie gemeinsam?
Man kann das konkretisieren, wenn es um Alter und Geschlecht geht. Etwa 70 Prozent sind Männer, 30 Prozent sind Frauen. Mehr als 30 Prozent sind 25 bis 35 Jahre alt, also junge Menschen. In Kürze will das Oppelner Woiwodschaftsarbeitsamt (WUP) gemeinsam mit der Technischen Hochschule Oppeln, Fachbereich Wirtschaft und Management, und dem Soziologischen Institut der Universität Oppeln eine große Untersuchung über die sozioökonomische Situation der ukrainischen Staatsbürger vornehmen und damit diese soziologische Perspektive erfassen. Wir selbst haben bislang hauptsächlich die ökonomische Situation untersucht und dabei Einwanderer gefragt, weshalb sie hierher kommen, welche Entlohnung für sie akzeptabel ist, welchen Problemen sie begegnen, ob sie hier bleiben wollen oder nicht. Die familiäre, gesellschaftliche und integrative Situation haben wir bisher nur gestreift. Die erwähnte Großuntersuchung unter Federführung des WUP startet im Herbst und soll neben Arbeitgebern, die Ukrainer beschäftigen, auch ukrainische Arbeitnehmer und Studenten sowie Arbeitsagenturen erfassen. Das verschafft uns sicherlich neue Erkenntnisse, die bei der künftigen Planung der Entwicklungspolitik unserer Region möglicherweise eine Schlüsselrolle spielen werden. Nur wenig wissen wir beispielsweise darüber, wie viele Ukrainer auch ihre Familie hierher mitbringen. Ein Anstieg hat gewiss stattgefunden, denn die Zahl ukrainischer Kinder in den Oppelner Schulen nimmt zu. Mittlerweile besuchen etwa 1.000 ukrainische Kinder Schulen in der Region, davon 1/3 in Oppeln. Wie man also sieht, holen Arbeitnehmer auch ihre Familien hierher.
Gehen wir vielleicht noch darauf ein, was wir wissen. Weshalb kommen Ukrainer zu uns?
Sie können hier mehr Geld verdienen als im eigenen Land. Das ist der wesentliche Faktor, der sie dazu bewegt, hierher zu kommen. Einige der Menschen, die während der Eskalation des Konflikts in der Ukraine kamen, gaben auch mangelnde Stabilität in ihrem Land als Motiv an. Aber die ökonomischen Beweggründe überwiegen. Meistens sind die Ukrainer als Arbeiter im Bauwesen, in der Landwirtschaft, in der Industrie und in Verarbeitungsbetrieben tätig. Auch Menschen mit einen Hochschulabschluss kommen zu uns, doch sie arbeiten hier nicht in ihrem jeweiligen Beruf. Ähnlich ist es übrigens mit Polen im Ausland, das ist also eine allgemeine Tendenz. Die Gründe dafür sind vorwiegend mangelnde Sprachkenntnisse. Ein Ukrainer kann zwar schnell Polnisch lernen, da dieses ja dem Ukrainischen ähnelt, aber man erreicht ja nicht auf Anhieb das Niveau, das beispielsweise dazu notwendig ist, als Lehrer in einer polnischen Schule tätig zu sein. Außerdem muss bei einigen, z.B. medizinischen Berufen, das Hochschuldiplom anerkannt werden. Wohlgemerkt übernehmen immer mehr Ukrainer mit pflegerischer und physiotherapeutischer Ausbildung Tätigkeiten in der Region als Betreuer älterer Menschen. Oft werden sie dabei gezielt durch die Familie eines Seniors aufgrund ihrer spezifischen Qualifikation ausgewählt.
Wissen wir, ob sie bei uns bleiben wollen? Oder ist Schlesien für sie nur eine Zwischenstation?
Hierzu kann ich mich auf Untersuchungen von vor einigen Jahren berufen. 17 Prozent der Ukrainer möchten dauerhaft in Polen bleiben. Das mag sich natürlich inzwischen geändert haben. Mehr als 50 Prozent der Befragten meinten, wenn es möglich wäre, würden sie gern in ein Land der „alten“ Europäischen Union auswandern. Bis jetzt ist für sie der Zugang zum dortigen Arbeitsmarkt erschwert. Die Frage ist, was geschieht, wenn Deutschland sich um das Jahr 2020 herum für Ukrainer öffnet. Womöglich werden dann diejenigen, die ihre Familie nicht hierher geholt haben, weiter gen Westen ziehen.
Sind die Ukrainer in Oppeln auf irgendeine Weise organisiert? An wen können sie sich um Unterstützung wenden?
Es gibt eine ukrainische Honorarkonsulin in Oppeln. Aber sie organisieren sich auch inoffiziell. So gibt es eine ukrainische Facebook-Gruppe. Es gibt auch Organisationen, die in ihrem Sinne aktiv sind. An der Universität gibt es ein Zentrum für Ostpartnerschaft, das allerdings hauptsächlich eigene Studenten unterstützt. Allgemein zugängliche Informations- und Beratungsstelen funktionieren bereits im Oppelner Woiwodschaftsamt und im Studentenwohnheim Niechcic in Oppeln. Jetzt beginnen sich eigentlich alle Behörden, sei es das Rathaus oder das Marschallamt, für die Ukrainer zu interessieren. In einem nächsten Schritt sollen die vorerst noch sehr vereinzelt stattfindenden Maßnahmen koordiniert werden.
Aber intern, von sich selbst geschaffene Organisationen haben sie nicht?
In Ansätzen doch. Ich denke, die in unserer Region lebenden ukrainischen Bürger werden sich nicht zuletzt deshalb auch offizieller organisieren müssen und wollen, weil im neuen Regionalen Operationsprogramm der Woiwodschaft Oppeln ein Geldpaket für die Integration von Ausländern vorgesehen werden soll. Dann folgen vermutlich auch Programme für Nichtregierungsorganisationen. Das wird vielleicht der Moment sein, in dem sich diese Organisationen konstituieren müssen.
Kann die deutsche Minderheit sozusagen als ältere Schwester etwas für die ukrainische Volksgruppe tun?
Ja, durchaus. Die Minderheit war ja anfänglich nicht zuletzt aus sprachlichen Gründen mit Diskriminierung konfrontiert. Das war kein leichter Weg. Mit Sicherheit verfügt die Minderheit im Bereich der sprachlichen Bildung über Erfahrungen, die sie an die ukrainische Gemeinschaft vermitteln könnte. Es geht mir nicht darum, das Ukrainische an Schulen zu etablieren, aber zum Beispiel das deutsche Projekt „Samstagskurse“ könnte für Ukrainer schon eine nützliche Idee ein. Eigene Erfahrungen und gute Praktiken zu teilen, wäre bestimmt sehr wertvoll.
Mehr zu dem Thema finden Sie hier: http://wochenblatt.pl/deutsche-minderheit-ist-ansporn/
To dopiero początek drogi
Z dr Sabiną Kubiciel-Lodzińską z Wydziału Ekonomii i Zarządzania Politechniki Opolskiej o Ukraińcach w województwie opolskim rozmawia Anna Durecka
Co właściwie wiemy o Ukraińcach przebywających w województwie opolskim? Czy znana jest na przykład dokładna liczba obywateli Ukrainy mieszkających na Opolszczyźnie?
Na pewno wiemy, że liczba Ukraińców na Opolszczyźnie w ostatnich latach dynamicznie wzrosła. Ilu ich faktycznie jest, to już jest bardzo trudne do określenia. Statystyki, które są prowadzone, bardziej dotyczą liczby dokumentów wydawanych ludziom, którzy tutaj przyjeżdżają do pracy. Niekoniecznie odpowiadają one faktycznej liczbie osób, które przebywają lub pracują w regionie. Na jednego przybysza mogą być wystawione dwa dokumenty. Jeśli pracuje on na podstawie tzw. oświadczenia, to jest ono wydawane na okres pół roku, a po pół roku jest kolejne. Mamy więc w statystyce dwa dokumenty, ale człowiek jest jeden. Druga sprawa: mimo że pracodawca zarejestrował dane oświadczenie, nie znaczy to, że dana osoba przyjechała faktycznie do pracy. Do niedawna rejestrowanie tych oświadczeń było bezpłatne, więc pracodawca mógł zarejestrować np. 30, ale ile osób rzeczywiście z nich skorzystało, tego nie wiemy. Poza tym coraz więcej dokumentów rejestrują agencje pracy. W ich przypadku dokument dla cudzoziemca może być zarejestrowany w województwie opolskim, ale obcokrajowiec może faktycznie pracować w innym regionie.
Czym jest to oświadczenie?
Oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy umożliwia podjęcie zatrudnienia w Polsce bez obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę Ukraińcom, Białorusinom, Mołdawianom, Rosjanom, Gruzinom oraz obywatelem Armenii. To jest ułatwienie dla pracodawcy, który zatrudniając obcokrajowca na dane stanowisko, nie musi udowodnić, że nie znalazł na to miejsce Polaka. A takie m.in. wymogi łączą się z zatrudnieniem na podstawie pozwolenia o pracę. Wracając do pytania o liczbę Ukraińców w naszym województwie, to myślę, że najbardziej miarodajnymi danymi dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Bo kiedy ktoś pracuje u nas legalnie, ma umowę o pracę, to musi być w ZUS-ie zarejestrowany. Na koniec roku 2018 było to około 18 tysięcy osób. Ale w tym samym czasie oświadczeń na pracę zarejestrowano 60 tysięcy. To jest bardzo duża rozbieżność. Tak więc to są wszystko tylko szacunki. A przecież wielu Ukraińców pracuje też u nas nielegalnie.
Co wiemy o tej grupie 18 tysięcy osób? Czy to jest grupa pod jakimiś względami jednorodna? Czy wiemy, skąd pochodzą? Czy są kwestie, które ich łączą?
Można to uszczegółowić, jeśli chodzi o wiek i płeć. Około 70 procent to są mężczyźni, 30 procent to kobiety. Ponad 30 procent to grupa wiekowa 25–35 lat, czyli ludzie młodzi. Niebawem Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu wspólnie z Wydziałem Ekonomii i Zarządzania Politechniki Opolskiej oraz Instytutem Socjologii Uniwersytetu Opolskiego będzie realizował duże badanie na temat sytuacji społeczno-ekonomicznej obywateli Ukrainy, które ma tę perspektywę socjologiczną uchwycić. My do tej pory badaliśmy głównie sferę ekonomiczną, czyli pytaliśmy imigrantów, dlaczego tutaj przyjeżdżają, za jakie pieniądze godzą się pracować, z jakimi problemami się spotykają, czy chcą tutaj zostać czy nie. Sfera rodzinno-społeczna, integracyjna była badana w bardzo niewielkim zakresie, trochę ją pominęliśmy. To wspomniane duże badanie, którego liderem jest WUP, ruszy jesienią i ono obejmie pracodawców zatrudniających Ukraińców, ukraińskich pracowników i studentów oraz agencje pośrednictwa pracy. Na pewno dzięki niemu uzyskamy nową wiedzę, która może być kluczowa przy planowaniu polityki rozwoju regionu. Niewiele wiemy na przykład, ilu Ukraińców sprowadza tutaj swoje rodziny. Na pewno nastąpił wzrost, bo przybywa ukraińskich dzieci w opolskich szkołach. Obecnie w regionie uczy się około 1000 ukraińskich dzieci, z czego 1/3 w Opolu. Widzimy więc, że część pracowników sprowadza tu rodziny.
To może porozmawiajmy jeszcze o tym, co wiemy. Dlaczego Ukraińcy do nas przyjeżdżają?
Mogą tu zarobić więcej niż w swoim własnym kraju. To jest ten najbardziej popularny czynnik, który skłania ich do przyjazdu. Część osób, która przyjechała w czasie eskalacji konfliktu na Ukrainie, motywowała przyjazd też brakiem stabilności w ich kraju. Ale czynnik ekonomiczny przeważa. Najczęściej Ukraińcy pracują jako pracownicy fizyczni w budownictwie, rolnictwie, przemyśle i przetwórstwie. Osoby z wyższym wykształceniem też do nas przyjeżdżają, ale nie pracują w swoich zawodach. Podobnie jest z Polakami za granicą, to są takie uniwersalne tendencje. Przyczyny są głównie językowe. Ukraińcy polskiego uczą się szybko, bo jest podobny do ukraińskiego, ale wiadomo, że nie da się osiągnąć od razu takiego poziomu, żeby na przykład, będąc nauczycielką, zacząć pracować w polskiej szkole. Poza tym, w przypadku niektórych zawodów, np. medycznych, niezbędna jest nostryfikacja dyplomu. Myślę, że warto podkreślić, że coraz więcej Ukraińców z wykształceniem pielęgniarskim i fizjoterapeutycznym podejmuje pracę w regionie jako opiekunowie osób starszych. Często są celowo wybierani przez rodziny seniorów właśnie ze względu na swoje kwalifikacje.
Czy wiemy, czy chcą u nas zostać, czy też Śląsk to dla nich tylko przystanek?
Tutaj mogę się powołać na badania sprzed kilku lat. 17 procent Ukraińców chciałoby zostać w Polsce na stałe. Oczywiście to mogło się już zmienić. Jednocześnie ponad 50 procent badanych mówiło, że gdyby była taka możliwość, to wyjechaliby do któregoś z krajów starej Unii Europejskiej. Na razie dostęp do pracy dla nich jest tam utrudniony. Pytanie, co się stanie, jak Niemcy się otworzą na Ukraińców około 2020 roku. Może część osób, które tu nie sprowadziły rodzin, zdecyduje się na wyjazd.
Czy Ukraińcy w Opolu są w jakiś sposób zorganizowani? Do kogo mogą się zwracać o wsparcie?
Jest konsul honorowa Ukrainy w Opolu. Ale oni też organizują się nieformalnie. Na Facebooku jest grupa Ukraińców. Są też organizacje działające na ich rzecz. Na Uniwersytecie Opolskim działa Centrum Partnerstwa Wschodniego, ale pomaga głównie swoim studentom. Ogólnodostępne punkty informacyjnio-konsultacyjne uruchomione zostały w Opolskim Urzędzie Wojewódzkim oraz w domu studenckim Niechcic w Opolu. Teraz właściwie wszystkie instytucje – czy to ratusz, czy urząd marszałkowski – zaczynają się interesować Ukraińcami. Następnym etapem będzie koordynacja tych działań, które na razie są jeszcze bardzo rozproszone.
Ale takich organizacji tworzonych od wewnątrz, przez nich samych, nie mają?
Zaczynają się tworzyć. Myślę, że obywatele Ukrainy przebywający w regionie będą musieli się i chcieli się bardziej formalnie zorganizować, na przykład dlatego, że w nowym Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Opolskiego ma być wydzielony pakiet pieniędzy wprost przeznaczony na integrację cudzoziemców. Wtedy prawdopodobnie będą jakieś programy przeznaczone dla organizacji pozarządowych. Może to będzie ten moment, że te organizacje będą musiały się ukonstytuować.
Czy mniejszość niemiecka jako taki „starszy brat” może coś dla społeczności ukraińskiej zrobić?
Jak najbardziej. Mniejszość przecież na początku spotykała się z dyskryminacją, chociażby ze względu na język. Trzeba było swoją drogę przejść. Na pewno w sferze edukacji językowej mniejszość ma doświadczenia, którymi mogłaby się podzielić ze społecznością ukraińską. Nie chodzi mi o wprowadzanie ukraińskiego do szkół, ale już na przykład projekt niemieckich kursów sobotnich mógłby być dla Ukraińców takim dobrym przykładem. Na pewno dzielenie się swoimi doświadczeniami, dobrymi praktykami byłoby bardzo wartościowe.
Więcej na ten temat przeczytacie Państwo tu: http://wochenblatt.pl/deutsche-minderheit-ist-ansporn/
