Philosophus Teutonicus

Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Nysie i Międzynarodowe Towarzystwo Jakoba Böhmego z Görlitz zorganizowały międzynarodową konferencję naukową na temat Jakoba Böhmego w 399. rocznicę jego śmierci. 35 badaczy z całej Europy zajmowało się różnymi aspektami nauk Jakoba Böhmego, które zaprezentowali w Nysie na konferencji „Jakob Böhme – oddziaływanie, recepcja, konteksty. Nowożytność i ponowożytność”.

Dlaczego ta konferencja jest organizowana właśnie w Nysie? – Mamy dobre kontakty z Towarzystwem i oczywiście poezja barokowa z Nysy była decydującym czynnikiem. Angelus Silesius działał tutaj, w Nysie, był również zainspirowany Böhmem. Nasz prorektor ds. nauki jest również filozofem, uczestniczyliśmy już w kilku konferencjach w Görlitz, a teraz my jesteśmy gospodarzami – wyjaśnia dr Alina Dittmann, wykładowca w Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Nysie. Jakob Böhme był pierwszym filozofem, który pisał po niemiecku, a nie po łacinie, jak to było w zwyczaju w jego czasach. – Był wysoko ceniony przez środowisko niemieckiego idealizmu i romantyzmu, np. Schelling i Hegel odnoszą się do niego. Nawet później Heidegger oraz współczesna filozofia i filologia wciąż myślą o Böhmem. Holendrzy również opublikowali wiele jego prac w XVIII w. – mówi Alina Dittmann.

Philosophus Teutonicus?
Międzynarodowe Towarzystwo Jakoba Böhmego zostało założone w 2001 r. w celu dostarczania informacji o jego życiu i twórczości. Jakob Böhme jest często określany mianem teozofa. – Chociaż nikt tak naprawdę nie wie, co to ma być. Jest opisywany jako filozof, ale filozofowie są nieco sceptyczni co do jego umiejscowienia. Hegel twierdzi, że Jakob Böhme był pierwszym niemieckim filozofem. A jego współczesny i przyjaciel, urodzony w Legnicy lekarz i chrześcijański kabalista Balthasar Walther, nazwał go Philosophus Teutonicus, co oczywiście brzmi bardzo potężnie, ale tak naprawdę nie jest zintegrowane z historią filozofii. A to dziwne, ponieważ miał on zdumiewający wpływ, zwłaszcza na niektórych filozofów, szczególnie w okresie romantyzmu i później. Na przykład Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, który darzył go wielkim szacunkiem, oraz Arthur Schopenhauer, który czytał pisma Böhmego jako młody myśliciel. Impulsy Böhmego wpłynęły następnie, mniej lub bardziej pośrednio, do filozofii niemieckiej, do idealizmu, a następnie zostały przekazane Nietzschemu przez Schoppenhauera, a przede wszystkim Freudowi i psychoanalizie – wyjaśnia dr Thomas Regehly z Offenbach, przewodniczący Międzynarodowego Towarzystwa Jakoba Böhmego.

Wybór łaski
– Jego idee dotarły aż do psychoanalizy, ponieważ Jakob Böhme zwrócił również uwagę na, powiedzmy, ciemną stronę człowieka w wyjątkowy sposób. Przywrócił zło i włączył je w to, co czyni człowieka człowiekiem. Zło nie jest czymś, co nie istnieje. Ale jest częścią istoty ludzkiej. Jest też ważna rozprawa, w której pisze o wyborze łaski. Wybór łaski odpowiada dogmatowi kalwinistów, którzy twierdzili, że ludzie są sortowani od samego początku. Niektórzy są przeznaczeni do zbawienia, ale tylko nieliczni. Pozostali są potępieni od samego początku, należą do „massa damnata”. I Böhme wypowiedział się przeciwko temu we wspomnianej rozprawie – którą napisał dokładnie 400 lat temu – stwierdzając: „Tak nie może być. Bóg nie podejmuje takich decyzji”. A następnie pokazał, że sfera, w której możemy wyobrazić sobie Boga, musi być wolna od takich sugestii i intencji – wyjaśnił dr Thomas Regehly podczas konferencji w Nysie, która została zorganizowana jako preludium do 400. rocznicy śmierci Böhmego.

Odniesienie do Boga
Michael Prochnow, członek zarządu Międzynarodowego Towarzystwa Jakoba Böhmego, organizuje wycieczki śladami myśliciela po Görlitz i jest wydawcą, głównie dzieł Jakoba Böhmego i dzieł z nim związanych. – Niekoniecznie jest to opłacalne finansowo. W ramach przygotowań do jubileuszu sprzedaż nieco wzrasta, ponieważ Jakob Böhme jest już tematem w Görlitz. Moją koncepcją jest publikowanie krótszych dzieł. Jego najgrubsza książka ma 800 stron, prawdopodobnie tego nie zrobię, ponieważ zainteresowanie byłoby z pewnością bardzo małe, a inwestycja wysoka. Ale te mniejsze pisma, które są również stosunkowo łatwe do zrozumienia, znajdują oddźwięk. Na co dzień można żyć bardzo dobrze bez Jakoba Böhmego, przynajmniej tak myślą ludzie. My, członkowie Towarzystwa, naturalnie uważamy, że z Jakobem Böhmem żyłoby im się jeszcze lepiej – śmieje się Michael Prochnow.
Michael Prochnow nie potrafi jednoznacznie ocenić, czy pisma Jakoba Böhmego prowadzą do Boga: – Istnieją bardzo różne podejścia do Jakoba Böhmego. W jego pismach nie ma ani jednej strony, na której Bóg nie pojawiłby się kilka razy. I tak naprawdę nie można go zrozumieć bez Boga. Za jego życia ludzie, że tak powiem, stawali się pobożni, czytając jego dzieła. Z pewnością było to również związane z jego osobą. A to, co prawdopodobnie istnieje dzisiaj, to to, że kiedy ludzie szukają, będąc gdzieś pomiędzy i wątpiąc, że znajdą drogę, przyjmują te treści poniekąd jako „oferowany wariant, który mogą sobie wyobrazić”.

Michael Prochnow: – Na co dzień można żyć bardzo dobrze bez Jakoba Böhmego, przynajmniej tak myślą ludzie. My, członkowie Towarzystwa, naturalnie uważamy, że z Jakobem Böhmem żyłoby im się jeszcze lepiej.

Nigdy za wiele
Znawca Jakoba Böhmego przybywa na konferencję nie tylko dlatego, że otwiera tu swoją wystawę i wygłasza wykład. – Liczne wykłady wielokrotnie prezentują podejście do Böhmego, którego nie mam, chociaż przeczytałem już wiele z jego pism. W rezultacie pojawiają się impulsy i inspiracje dotyczące tego, jak inni ludzie podchodzą do Böhmego. Nie powiedziałbym, że rozumiem Jakoba Böhmego. Myślę, że mam do niego dostęp, ale wykłady takie jak ten czasami również dostarczają wyjaśnień lub możliwości zrozumienia – mówi Michael Prochnow.

Uczony szewc Jakob Böhme urodził się w 1575 r. w Alt Seidenberg w Górnych Łużycach. W 2024 r. Görlitz, miasto, w którym działał, upamiętni 400. rocznicę jego śmierci wykładami, wystawami objazdowymi, publikacjami i koncertami przez cały rok.

Manuela Leibig