Po opublikowanych ogólnych danych na temat deklaracji narodowych podczas Narodowego Spisu Powszechnego w 2021 r. teraz Główny Urząd Statystyczny podał, iluprzedstawicieli danej narodowości mieszka w każdej gminie w Polsce. Choć liczba Niemców w Polsce zmalała nieznacznie, to już tylko w niewielu gminach województwa opolskiego przekracza ona 20% społeczności.
Pod koniec września 2023 r.GUS przedstawił strukturę narodowościową w Polsce w podziale na poszczególne województwa i w tym momencie okazało się, że Niemców w Polsce nie jest tylko 132 500, jak podano wstępnie jeszcze kilka miesięcy wcześniej, ale dokładnie 144 177. To nadal mniej niż w roku 2011, kiedy narodowość niemiecką, niezależnie czy jako pierwszą czy drugą, deklarowało 147 814 mieszkańców Polski, ale spadek nie jest tak dramatyczny. Niemieckie deklaracje narodowe odnotowano we wszystkich województwach, choć nadal największa ich liczebność w skali kraju występuje w dwóch górnośląskich województwach: opolskim – 59 911 osób (41,6%) i śląskim – 27 923 badanych (19,4%). Na trzecim miejscu jest natomiast województwo dolnośląskie, gdzie mieszka 8978 Niemców.
20%
Niedawno natomiast GUS podał dane dotyczące deklaracji narodowych na poziomie gmin. To o tyle ważna informacja dla mniejszości niemieckiej, iż od tych danych zależy, czy w danej gminie mogą stanąć tablice z dwujęzycznymi polsko-niemieckimi nazwami miejscowości. Jak przypomina prof. Grzegorz Janusz, kierownik Katedry Systemów Politycznych i Praw Człowieka na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, z ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych jasno wynika, że gmina może być wpisana do rejestru gmin, na których obszarze są używane nazwy w języku mniejszości, jeżeli co najmniej 20% mieszkańców należy do danej mniejszości. –Ale przepisy ustawy dopuszczaj, w przypadku, gdy liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości jest mniejsza niż 20% ogólnej liczby mieszkańców, także możliwość wpisu do rejestru. Wymogiem formalnym w takiej sytuacji jest jednak przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami danej miejscowości, w której ma być wprowadzona dodatkowa nazwa w języku mniejszości – dodaje prof. Janusz.
Foto: Archiv
Liderzy
W przypadku mniejszości niemieckiej aktualnie 31 gmin z województw opolskiego i śląskiego znajduje się w rejestrze.Jak pokazują jednak aktualne dane, tylko w 9 z nich nadal liczba członków mniejszości niemieckiej jest wyższa niż 20%. Absolutnym liderem listy jest gmina Radłów w powiecie oleskim, gdzie narodowość niemiecką deklaruje prawie 35% mieszkańców. – Bardzo się cieszymy z tego faktu – mówi Sylwia Kus, sekretarz gminy Radłów i sekretarz zarządu Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim. Jej zdaniem ten wynik pokazuje zróżnicowanie społeczności lokalnej, która właśnie w tym widzi swoją wartość dodaną. – Ze strony DFK dodatkowo uświadamialiśmy naszych mieszkańców i członków, że nie muszą się wstydzić swojego pochodzenia i nie ma przyczyn do jakichkolwiek obaw. To ostatecznie najwidoczniej zaowocowało – dodaje Sylwia Kus.
Na kolejnych miejscach znajdują się gminy: Strzeleczki (powiat krapkowicki), Biała (powiat prudnicki) i Walce (powiat krapkowicki). W tych trzech gminach udział Niemców w ogóle społeczności przekracza 28%. Dalej są: Zębowice, Cisek, Polska Cerekiew, Reńska Wieś i Lasowice Wielkie.
Pod progiem
Wśród tych gmin, co może zaskakiwać, nie ma ani jednej z powiatów opolskiego i strzeleckiego, które przez lata uchodziły za tereny najliczniej zamieszkiwane przez mniejszość niemiecką. Najwyżej uplasowała się gmina Izbicko z powiatu strzeleckiego, gdzie mieszka 19,4% Niemców. A kolejnymi są Chrząstowice i Kolonowskie (obie po 18,38%) oraz Leśnica (18,04%).
W przypadku trzech gmin w województwie śląskim, w których są dwujęzyczne polsko-niemieckie nazwy miejscowości, najwyżej uplasowała się gmina Krzanowice w powiecie raciborskim, gdzie mieszka 14,96% Niemców. Na drugim miejscu jest gmina Rudnik, również w powiecie raciborskim, z wynikiem 13,86%, jednak w przypadku tego samorządu aktualnie w rejestrze gmin z dwujęzycznymi tablicami znajduje się tylko miejscowość Łubowice. Kilka lat temu gmina złożyła wniosek do MSWiA o wprowadzenie do rejestru także pozostałych wiosek, decyzja do dziś jednak nie została podjęta.
Na samym końcu znajduje się zaś gmina Sośnicowice (powiat gliwicki), gdzie Niemców jest 3,52%.
Możliwa utrata statusu?
Wraz z opublikowanymi danymi z poziomu gmin pojawiło się także pytanie o los dwujęzycznych tablic w samorządach, które spadły poniżej poziomu 20% deklaracji przynależności do mniejszości. Tutaj sprawa jest jednak jednoznaczna, jak podkreśla prof. Grzegorz Janusz. – Skutek prawny wpisu ma charakter trwały, tzn. raz dokonany wpis nie podlega zmianie tylko z powodu zmiany podstaw tego wpisu, czyli zmniejszenia się liczby mieszkańców deklarujących przynależność do danej mniejszości w kolejnym spisie – mówi naukowiec i dodaje: – Członkowie mniejszości nie powinni się w tym zakresie obawiać żadnych zmian, gdyż takie zmiany nie są przewidywane w przepisach ustawy mniejszościowej. Standardem europejskim, i to nie tylko w zakresie praw mniejszości, jest też poszanowanie praw prawidłowo nabytych, a wszelkie zmiany w tym zakresie stanowiłyby naruszenie tychże praw nabytych.
Wyniki ostatniego wpisu mają więc wpływ jedynie na działania gmin, które zamierzają teraz wnioskować o wpis do jednego z rejestrów.
Rudolf Urban
Im Register eingetragene Gemeinden, in denen Namen in der Minderheitensprache verwendet werden und in denen die Zahl der Personen, die die deutsche Nationalität angeben, 20 % übersteigt (Personenzahl/Prozentualer Anteil an der Bevölkerung).
Gminy wpisane do Rejestru gmin, na których obszarze są używane nazwy w języku mniejszości, gdzie liczba osób deklarujących narodowość niemiecką przekracza 20% (liczba osób/procent społeczności)
Radlau/Radłów: 1445/34,91
Klein Strehlitz/Strzeleczki: 2128/29,45
Zülz/Biała: 2884/28,41
Walzen/Walce: 1492/28,41
Zembowitz/Zębowice: 864/26,60
Czissek/Cisek: 1351/24,79
Groß Neukirch/Polska Cerekiew: 829/21,53
Reinschdorf/Reńska Wieś: 1713/21,04
Groß Lassowitz/Lasowice Wielkie: 1339/20,75
Im Register eingetragene Gemeinden, in denen Namen in der Minderheitensprache verwendet werden und in denen die Zahl der Personen, die die deutsche Nationalität angeben, 20 % nicht übersteigt (Personenzahl/Prozentualer Anteil an der Bevölkerung).
Gminy wpisane do Rejestru gmin, na których obszarze są używane nazwy w języku mniejszości, gdzie liczba osób deklarujących narodowość niemiecką nie przekracza 20%(liczba osób/procent społeczności)
Stubendorf/Izbicko: 1013/19,40
Chronstau/Chrząstowice: 1282/18,38
Colonnowska/Kolonowskie: 1048/18,38
Leschnitz/Leśnica: 1370/18,04
Proskau/Prószków: 1590/17,96
Murow/Murów: 873/16,90
Lugnian/Łubniany: 1545/15,51
Pawlowitzke/Pawłowiczki: 1115/15,50
Guttentag/Dobrodzień: 1431/15,48
Oberglogau/Głogówek: 2095/15,15
Ujest/Ujazd: 953/14,97
Kranowitz/Krzanowice: 807/14,96
Turawa/Turawa: 1480/14,96
Himmelwitz/Jemielnica: 1037/14,78
Groß Döbern/Dobrzeń Wielki: 1341/14,61
Rudnik (Lubowitz)/Rudnik (Łubowice): 677/13,86
Tarnau/Tarnów Opolski: 1293/13,75
Poppelau/Popielów: 1050/13,51
Comprachtschütz/Komprachcice: 1128/12,21
Gogolin/Gogolin: 1391/11,85
Birawa/Bierawa: 830/10,97
Kieferstädtel/Sośnicowice: 314/3,52
