Teraźniejszość i przyszłość mniejszości niemieckich

W środę w ubiegłym tygodniu (11 października) w berlińskim biurze Fundacji Solidarności z Niemcami za Granicą odbyła się premiera tzw. Rozmów w Nikolai. Pierwszym gościem nowego formatu była Natalie Pawlik, pełnomocnik rządu federalnego ds. przesiedleńców i mniejszości narodowych.

Dzielnica Nikolai w berlińskim okręgu Mitte znajduje się niedaleko Alexanderplatz i jest najstarszym obszarem osadniczym w stolicy Niemiec. Niemal całkowicie zniszczona podczas II wojny światowej, została odbudowana w latach 80. i zrekonstruowana w miarę możliwości. Obecnie wokół kościoła św. Mikołaja w centrum dzielnicy znajdują się eleganckie kamienice z urokliwymi restauracjami, pubami, sklepami z pamiątkami i rękodziełem artystycznym.

Pośród tego historycznego zespołu w kwietniu bieżącego roku swój berliński oddział otworzyła Fundacja Solidarności z Niemcami za Granicą z siedzibą w Bayreuth. To właśnie tutaj 11 października odbyła się pierwsza edycja Rozmów w Nikolai. Celem tej nowej serii wydarzeń, według Hartmuta Koschyka, prezesa zarządu Fundacji Solidarności z Niemcami za Granicą, jest „zgromadzenie interesujących osobistości i gości [z dziedziny promocji mniejszości, a także z szeregów mniejszości niemieckich w Europie i społeczności niemieckojęzycznych na świecie] w celu omawiania głównych zagadnień działalności naszej Fundacji”.

„Robić jedno i nie rezygnować z drugiego”

Dyskusja inaugurująca rozpoczęty właśnie format odbyła się z udziałem Natalie Pawlik, pełnomocnik ds. przesiedleńców, pod tytułem „Teraźniejszość i przyszłość mniejszości niemieckich”. Moderatorem dyskusji był Maximilian Schmidt, redaktor naczelny czasopisma Niemców w Czechach „LandesEcho”. Na widowni zasiedli przedstawiciele mniejszości niemieckich z Polski i Czech, a także większa grupa młodych rosyjskich Niemców zaangażowanych w działalność berlińskiego klubu młodzieżowego „Warum бы и nicht”.

Podczas dyskusji Natalie Pawlik, która sama ma rosyjsko-niemiecką biografię i przesiedliła się z rodziną z Syberii do Niemiec, gdy miała sześć lat, po raz kolejny powtórzyła swoje stwierdzenie, które już kilkakrotnie wygłosiła, że polityka mniejszościowa jest zawsze również polityką pokojową.

Podkreśliła również, że praca etnokulturowa mniejszości niemieckich nadal ma ogromne znaczenie. Ze względu na historycznie doświadczone cierpienia członków tej grupy dla wielu z nich ważne jest, aby nadal kultywować swoje tradycje i zwyczaje. Z tego powodu finansowanie projektów przez Republikę Federalną Niemiec jest w dużym stopniu ukierunkowane na interesy i potrzeby mniejszości niemieckich.

Niemniej jednak należy również wziąć pod uwagę fakt, że zwłaszcza młodzi ludzie mają dziś często bardziej dalekosiężne zainteresowania niż „tylko” spoglądanie w przeszłość. Na przykład można zauważyć, że w pracy z młodzieżą jest wiele innowacji – i z pewnością jest miejsce na rozmowę na bardziej nowoczesne tematy, takie jak migracja, polityka klimatyczna czy cyfryzacja.

Ogólnie rzecz biorąc, ważne jest zachowanie tradycji, ale jednocześnie należy patrzeć w przyszłość. Przeszłość i przyszłość – te dwa aspekty należy połączyć. – Robić jedno i nie rezygnować z drugiego – podsumowała to podejście Natalie Pawlik.

„Jedno nie wyklucza drugiego”

Odnosząc się do możliwego napięcia między identyfikacją mniejszości niemieckich z ich przynależnością narodową z jednej strony, a postępującą globalizacją i integracją europejską z drugiej, Natalie Pawlik powiedziała, że nie ma jednej, stuprocentowej tożsamości; raczej każda osoba ma w sobie wiele tożsamości. – Na przykład jestem córką, politykiem, przyjacielem, Rosjanką, Niemką i biegaczką. Jest więc wiele punktów, które składają się na moją tożsamość – powiedziała pełnomocnik rządu federalnego. Dodała, że należy rozmawiać o tym, co nas łączy i co mamy wspólnego. – Myślę, że wielu członków mniejszości niemieckiej na terenach ich zamieszkania pragnie, aby ich zauważano i mogli opowiadać swoje historie – i to ich łączy. Mogą być częścią mniejszości niemieckiej i jednocześnie częścią społeczeństwa większościowego. Jedno nie wyklucza drugiego.

Nie zawsze trzeba decydować się w 100% na jedną drogę, na jedną tożsamość. Nie jest to już zgodne z duchem czasu. Zwłaszcza młodzi ludzie często określają się jako Europejczycy. Stałe ograniczenie do bycia Niemcem i interpretowanie prac projektowych wyłącznie w tym aspekcie nie prowadzi zatem do celu – dodała polityk SPD.

Natalie Pawlik zakończyła swoje wystąpienie nadzieją na wzmocnienie polityki mniejszościowej z udziałem mniejszości niemieckich w przyszłości oraz na to, że „przyczyni się ona nieco do pokoju na świecie i promowania wartości wolności i demokracji”.

Przyszłość i trwałość mniejszości niemieckich

Jako swego rodzaju kontynuacja Rozmów w Nikolai następnego dnia rano (12 października) odbyły się warsztaty, które dotyczyły bieżących problemów i wyzwań, ale także przyszłości i trwałości mniejszości niemieckich. Wśród uczestników znalazło się trzech młodych członków mniejszości niemieckiej w Polsce. Warsztaty poprowadził Dominik Duda, lider zespołu na Europę Środkową i Wschodnią w Fundacji Solidarności z Niemcami za Granicą.

Sednem otwartej dyskusji było pytanie o to, co należy zmienić lub poprawić, aby promocja mniejszości niemieckich była odpowiednia do potrzeb i wyzwań w przyszłości. – W tym sensie dyskutowaliśmy o tym, jak zgromadzić wszystkie pokolenia wokół stołu, aby kontynuować działalność mniejszości, i jak organizować przekazywanie pałeczki młodemu lub młodszemu pokoleniu, aby mniejszości mogły nadal istnieć – i nadal odnosić sukcesy za dwie dekady – wyjaśnia Dominik Duda i dodaje: – Widzimy, że mniejszości niemieckie i wymiana między mniejszościami niemieckimi mają ogromny potencjał. Jednak, jak mówi, zawsze należy zadać pytanie o wartość dodaną: – Co daje jednostce bycie aktywnym członkiem struktur mniejszości?

Biorąc pod uwagę malejącą liczbę aktywnych członków mniejszości niemieckich, jest to z pewnością kwestia, która w przyszłości stanie się jeszcze bardziej paląca.

Lucas Netter

Rozmowy w Nikolai mają się odbywać w przyszłości dwa razy w roku. Kolejne spotkanie zostanie zorganizowane prawdopodobnie wiosną 2024 r.