Morderstwo z namiętności

W przeciwieństwie do Walentynek dzień wcześniej, 15 lutego Muzeum Nowoczesności w Miejskim Ośrodku Kultury w Olsztynie (Allenstein) poprzez drugą wystawę miesiąca zajęło się negatywnymi skutkami namiętności. W holu dawnej zajezdni trolejbusowej Rafał Bętkowski z muzeum, któremu towarzyszyły liczne eksponaty, takie jak wycinki z gazet i pocztówki, zaprezentował swoje badania nad zabójstwem pruskiego oficera w Boże Narodzenie 1907 r.

W porównaniu z nagłówkami gazet, takimi jak „Afera w Olsztynie” czy „Kobieta diabeł z Olsztyna”, tytuł, jaki Rafał Bętkowski nadał swojemu wykładowi, wydawał się niegroźny. – Eksponując emocje: dwaj mężczyźni, kobieta, miłość i krew – zwłaszcza krwią – przyciągnąłem więcej zainteresowanych, niż myślałem, nie bójmy się to przyznać – otworzył wieczór, zwracając się do uczestników. Skrępowane uśmiechy ponad 160-osobowej publiczności i tak wysoka frekwencja dowiodły, że miał rację.

Prostowanie nieścisłych informacji

Oprócz informowania i zabawiania gości Rafał Bętkowski miał jeszcze jeden cel: – Badając źródła, postanowiłem zrobić porządek z nieścisłymi i nieprawdziwymi informacjami na temat nazwisk, miejsc, dat i innych faktów, które nawiedzają przewodniki turystyczne, gazety i Internet – wyjaśnia historyk regionalista. [Nota autorska: W moim tekście w „Wochenblatt.pl” nr 12/2014 też są takie informacje]. Publiczność podążała za nim i Wannowskim, inspektorem policji z Berlina zajmującym się sprawą tego morderstwa, którego Jürgen Thorwald opisał w swojej książce z 1966 r. „Stunde der Detektive” (Godzina detektywów) jako cichego, milczącego, ale bystrego człowieka, przez dżunglę podejrzeń, pomówień i ukrywanych faktów, która kwitła już w 1907 r.

Bowiem – przedstawiając głównych bohaterów dramatu – ofiarą jest major i szef sztabu 10. Pułku Dragonów Franz August von Schoenebeck, który miał objąć dowództwo pułku w 1908 r., katolicki oficer w protestanckich Prusach. Drugim mężczyzną i podejrzanym o morderstwo jest Hugo von Goeben, dowódca 3. dywizji 73. pułku artylerii polowej, który walczył w Afryce Południowej w wojnie burskiej na początku wieku, a później na Bałkanach. Kobietą w centrum wydarzeń jest Antoinette von Schoenebeck, żona Franza Augusta, córka członka niemieckiego Reichstagu i wnuczka austriackiego ministra, która jest 17 lat młodsza od swojego męża. To wystarczający powód, by sensacyjna prasa, która już wtedy istniała, naostrzyła swoje ołówki.

W poszukiwaniu prawdy

Według Rafała Bętkowskiego inspektor Wannowski przybywa do Olsztyna 29 grudnia 1907 r., w dniu uroczystego złożenia do grobu majora von Schoenebecka. List od kapitana von Goebena zostaje przechwycony, mieszkania przeszukane, a von Goeben aresztowany za morderstwo. 30 grudnia na miejscu zbrodni odbywa się wizja lokalna, a 31 grudnia aresztowana zostaje również Antoinette (Toni) von Schoenebeck. Jest ona oskarżona o podżeganie i współudział w morderstwie.

Morderstwo miało miejsce we wczesnych godzinach nocnych między 25 a 26 grudnia. Ciało majora von Schoenebecka zostało znalezione przez chłopca na progu jego pokoju, gdy rano poszedł rozpalić ogień. Znaleziono przy nim służbowy rewolwer; podejrzewano więc, że zabójca wszedł przez słabo zabezpieczone boczne okno, co on, major, zauważył, ale reszta rodziny na piętrze najwyraźniej nie. Major von Schoenebeck zginął od kuli, która przebiła jego czaszkę, ale narzędzia zbrodni nigdy nie znaleziono. Ta konstelacja jest podstawą opowieści o „pojedynku bez świadków”, która krąży do dziś.

Miejsce przestępstwa z tradycją, zbrodnia w afekcie

– Wbrew doniesieniom do zbrodni nie doszło po kolacji w kasynie. To była willa majora – mówi Rafał Bętkowski. Około 1800 r. za zamkiem w Olsztynie, po drugiej stronie Łyny, stał już dom sędziego. Późniejsza Willa Schoenebeck z ogrodem i parkiem została zbudowana w tym samym miejscu. Po morderstwie „mordercza willa” znana była jako taka w całej Rzeszy Niemieckiej i można ją było nabyć w przystępnej cenie. Ernst Harich, wydawca „Allensteiner Zeitung”, kupił ją i przebudował. Po II wojnie światowej przez długi czas służyła jako klub oficerski polskiej armii. Powstała nazwa „Casablanca”; obecnie w doskonale odrestaurowanym budynku mieści się restauracja o tej samej nazwie.

W trakcie śledztwa prowadzonego przez inspektora Wannowskiego okazało się, że w zbrodnię zaangażowanych było wiele emocji. Namiętny myśliwy von Schoenebeck zaniedbywał swoją młodą żonę, para była de facto w separacji, energiczna i pełna werwy Antoinette szukała romansów. Potem poznała kapitana von Goebena, który się w niej zakochał. – Każdy, kto spodziewa się sex and crime, będzie rozczarowany. Według raportu psychiatry von Goeben nie spał z żadną kobietą od czasu przeniesienia do Olsztyna w 1906 r. Jego relacja z Antoinette opisywana jest raczej jako sadomasochistyczna, w której ona była dominą – cytuje Rafał Bętkowski literaturę kryminalną dotyczącą sprawy. – Niemniej jednak odnaleźli się nawzajem i tylko ze wspólnym udziałem obojga mogło dojść do tego aktu przemocy.

Oboje zostali skierowani do szpitala psychiatrycznego w Olsztynie-Kortowie (Kortau) w styczniu 1908 r. Hugo von Goeben otwarcie opisał wydarzenia ze swojego punktu widzenia i odebrał sobie życie 2 marca. Jego zeznania zostały uznane za niewiarygodne przez obrońców Antoinette von Schoenebeck z powodu wcześniejszych fałszywych oświadczeń na temat jego kariery i stanu zdrowia, a proces przeciwko niej w 1910 r. został umorzony po próbie samobójczej. Później poślubiła bankiera o nazwisku Weber i zmarła w Rapallo (Włochy) w 1931 r. Tak zakończyła się zawiła historia trójkąta, którą Rafał Bętkowski skrupulatnie prześledził i rozwikłał dla swoich słuchaczy.

Uwe Hahnkamp

Więcej szczegółów na temat przebiegu wydarzeń, hipotez i tła zbrodni będzie można usłyszeć w kolejnych tygodniach od początku marca w audycji „Allensteiner Welle” na antenie Radia Olsztyn w niedziele od godz. 20.05 na stronie www.radioolsztyn.pl oraz w radiu internetowym mittendrin.pl pod linkiem „Region” w poniedziałki o godz. 11.00 i 21.00.