„Partyjna «kampania reparacyjna» PiS wymaga audytu i rozliczenia” – to tytuł dokumentu dyskusyjnego, który krąży od grudnia. Jego autorami są prof. Krzysztof Ruchniewicz, dyrektor Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego (WBZ), oraz prof. Jan Barcz, były dyplomata i członek Konferencji Ambasadorów RP (KARP). Jeśli chodzi o treść, dokument dotyczy roszczeń odszkodowawczych, które były rząd RP wysuwał wobec Niemiec.
Jak podają Ruchniewicz i Barcz w krótkim komunikacie prasowym, dokument jest „efektem dyskusji prowadzonych z członkami KARP i pracownikami WBZ w ramach projektu poświęconego problematyce reparacji i restytucji po II wojnie światowej”, realizowanego w latach 2020–2023. „Mamy nadzieję, że nasza propozycja dyskusji będzie dobrym punktem wyjścia do dalszej debaty eksperckiej na ten wrażliwy temat” – podkreślają autorzy.
W sześciostronicowym dokumencie, który jest dostępny zarówno w języku niemieckim, jak i polskim, najpierw przyglądają się oni tłu, motywom i perspektywom sukcesu „kampanii reparacyjnej” PiS, która nabrała nowego impetu we wrześniu 2022 r., kiedy ówczesny rząd opublikował „Raport w sprawie strat poniesionych przez Polskę w wyniku niemieckiej agresji i okupacji podczas II wojny światowej 1939–1945”. Za całą sprawą stał Arkadiusz Mularczyk, ówczesny sekretarz stanu w polskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych i pełnomocnik rządu ds. roszczeń reparacyjnych Warszawy wobec Berlina.
„Brak perspektyw na sukces“
Jak piszą Ruchniewicz i Barcz, żądanie reparacji opierało się na antyniemieckim resentymencie i ostatecznie realizowało wewnętrzne cele polityczne. Ponadto „uznani historycy i eksperci prawa międzynarodowego” wykazali, „dlaczego środki podjęte w ramach «kampanii reparacyjnej» nie miały szans powodzenia”. W trakcie tej kampanii „całkowicie zignorowano uwarunkowania prawne i polityczne okresu powojennego”.
Foto: Krzysztof Ruchniewicz/wikimedia.org
Ponadto „kampania reparacyjna” PiS „rozbudziła oczekiwania społeczne i podsycała nastroje, obiecując astronomiczne wypłaty z Niemiec”. Zignorowano jednak fakt, że „nie ma ani podstawy prawnej, ani procedury skutecznego dochodzenia takich roszczeń”.
Niemniej jednak ze „szkodliwej i nieskutecznej kampanii reparacyjnej” PiS można wyciągnąć ważne wnioski: „Z jednej strony pokazała ona, jak podatna na manipulacje jest polska opinia publiczna w związku z antyniemieckimi resentymentami. Z drugiej strony wskazała na potrzebę poprawy edukacji historycznej i politycznej, której deficyty są szczególnie widoczne wśród młodszych pokoleń w Polsce i Niemczech”.
Dziś, po ośmiu latach destrukcyjnych rządów PiS, stan stosunków polsko-niemieckich jest „dramatycznie zły”. Po niedawnej zmianie rządu „stosunki te wymagają pilnej naprawy” – domagają się Ruchniewicz i Barcz. „Ważnym obszarem działań zmierzających do tego celu powinno być uporanie się z konsekwencjami «kampanii reparacyjnej»” – kontynuują. W tym celu autorzy proponują różne środki oparte na trzech filarach.
Trzy filary
Pierwszy filar zakłada „lepszą opiekę nad żyjącymi jeszcze w Polsce ofiarami nazistowskich zbrodni”, bowiem „bez wątpienia” Niemcy mogłyby zrobić więcej dla tej liczącej zaledwie około 45 tys. osób grupy. Należy zatem rozważyć „rozszerzenie świadczeń w ramach tzw. akcji humanitarnych”, wypłacanie emerytur żyjącym jeszcze byłym więźniom obozów koncentracyjnych i robotnikom przymusowym oraz wsparcie dla żyjących jeszcze byłych powstańców warszawskich (ok. 700 osób).
Foto: Lucas Netter
Jako drugi filar autorzy proponują „stworzenie rzetelnego i wiarygodnego bilansu wypłat dokonanych przez Niemcy na rzecz Polski i ofiar zbrodni nazistowskich w Polsce w związku ze stratami poniesionymi przez Polskę w czasie II wojny światowej”. Wspomniany raport odwołanego rządu PiS „nie powinien pozostać źródłem informacji o tym tragicznym rozdziale polsko-niemieckiej historii”, ponieważ opiera się na „zmanipulowanej metodologii”, zawiera „fundamentalne błędy i nieadekwatności” oraz pozostaje „wyrazem partyjnej propagandy”. Zamiast tego nowy polski rząd powinien zainicjować projekt naukowy obejmujący m.in. „przebieg i wyniki badań w Polsce nad stratami poniesionymi w czasie II wojny światowej oraz rozmiar tych strat, a także regulacje prawne dotyczące reparacji i odszkodowań od strony niemieckiej”.
Trzeci filar domaga się „rozliczenia marnotrawstwa środków publicznych na «kampanię reparacyjną» PiS pod kierownictwem Arkadiusza Mularczyka”. Na przykład „ogromne sumy publicznych pieniędzy zostały wydane” na kampanię, w tym na „bezproduktywne działania międzynarodowe, na Instytut ds. Strat Wojennych oraz na przygotowanie i publikację bezwartościowego «raportu»”. Takie „działania, a zwłaszcza marnotrawienie publicznych pieniędzy na cele partyjne, powinny być poddane profesjonalnej kontroli i ocenie” – czytamy w dokumencie.
Trzy obszary tematyczne
Niezależnie od tych trzech filarów Ruchniewicz i Barcz identyfikują trzy obszary, w których dwustronna polsko-niemiecka pamięć powinna zostać zintensyfikowana. Sugerują oni „opracowanie i konsekwentną realizację wspólnego planu upamiętnienia zbrodni narodowego socjalizmu, w tym upamiętnienia losu więźniów obozów koncentracyjnych i robotników przymusowych”. Przykładowo, należy aktywnie wspierać utworzenie Domu Polsko-Niemieckiego w Berlinie w celu zapewnienia obecności tematyki zbrodni nazistowskich popełnionych na terytorium Polski.
Po drugie, należy zintensyfikować działania na rzecz zwrotu zagrabionych dóbr kultury. „Rozszerzenie polsko-niemieckiej współpracy w tej dziedzinie” jest konieczne, „zwłaszcza teraz, gdy coraz częściej odkrywane są polskie dzieła sztuki z czasów II wojny światowej”.
A po trzecie, należy kontynuować prace nad wspólnymi programami edukacyjnymi dotyczącymi stosunków polsko-niemieckich, w szczególności tragicznego okresu II wojny światowej. Na przykład należy „niezwłocznie” podjąć prace nad aktualizacją czwartego tomu wspólnego polsko-niemieckiego podręcznika „Europa – nasza historia”, który ukazał się w 2020 r., „aby mógł zostać zatwierdzony jako oficjalny podręcznik do nauczania w polskich szkołach”. Należy również uruchomić cykliczny konkurs wiedzy o okupacji Polski podczas II wojny światowej dla młodzieży z Polski i Niemiec.
ln
Polskojęzyczną wersję dokumentu dyskusyjnego można znaleźć na stronie internetowej www.konstytucyjny.pl.
