Przedszkole i przyszłość, czyli ostatnie maliny

Od 11 do 14 sierpnia w porcie w Sztynorcie (Steinort) odbywał się tegoroczny, siódmy Festiwal STN:ORT pod hasłem „Kręgi, kółka, bąbelki”. Oprócz różnorodnej kultury program 13 sierpnia obejmował pierwszą w Polsce publiczną prezentację koncepcji przyszłego wykorzystania zamku w Sztynorcie. Ponadto nieoczekiwanie wręczono Federalny Krzyż Zasługi.

Pogoda była łaskawa dla organizatorów i gości Festiwalu STN:ORT 2023: niezbyt ciepło, w większości sucho i przyjemnie wietrznie. Wiatr owiewał gałęzie drzew od strony portu w Sztynorcie, gdzie specjalnie na festiwal rozstawiono namiot. Pod nim duża grupa ludzi w różnym wieku rozgościła się przy grillu. Łączy ich fakt, że wszyscy uczęszczali do przedszkola, które mieściło się w zamku w Sztynorcie po II wojnie światowej, i prawie wszyscy wspinali się kiedyś na drzewa nad jeziorem, gdy nie było tam portu, a jedynie przystań.

Postępy w budowie …

Zaproszenie Agaty Kern z Wschodniopruskiego Muzeum Regionalnego w Lüneburgu, która sama chodziła do tego przedszkola, przyjęli nawet goście z Niemiec i zagranicy. Nie tylko Richard Sok z Remscheid uśmiechał się, patrząc na szerokie balustrady zamku, który grupa zwiedzała pod przewodnictwem Piotra Wagnera z Polsko-Niemieckiej Fundacji Ochrony Kultury i Zabytków. – Wszyscy, jak tu stoimy – rozejrzał się dookoła – ześlizgnęliśmy się tam. W większości przypadków kończyło się to dobrze… – powiedział znacząco.

Wraz z innymi byłymi przedszkolakami z uwagą śledził objaśnienia Piotra Wagnera dotyczące bieżących napraw. Pierwsze belki nośne naprawione innowacyjnymi metodami zostały ponownie zamontowane na parterze po lewej stronie holu wejściowego i zostały już nawet zatwierdzone przez straż pożarną. Postępy wewnątrz są ogromne, goście niemal podchodzili do drzwi swojej sali przedszkolnej na pierwszym piętrze po lewej stronie. Jolanta Pastuszenka zapamiętała też inne pomieszczenia: – Z przodu, od strony jeziora, po jednej stronie był posterunek milicji, a po drugiej biura. Tam chodziłam od czasu do czasu, żeby uciec do mamy, która tam pracowała.

… Postępy w koncepcji wykorzystania

W związku z ożywioną wymianą wspomnień byłych mieszkańców Sztynortu na wieczór 12 sierpnia zaplanowano warsztaty Centrum Archiwistyki Społecznej. Adriana Kapała z tej instytucji na wielu praktycznych przykładach przybliżyła uczestnikom procedurę tworzenia archiwum i wiele możliwości z tym związanych. O tym, jak ważne jest to zagadnienie, przekonano się następnego dnia podczas prezentacji koncepcji wykorzystania zamku w Sztynorcie. Andrzej Kowal z fundacji „Dziedzictwo nasze” z Węgorzewa (Angerburg) pokazał krótki film ze wspomnieniami rodziny, która pracowała jako robotnicy przymusowi dla rodziny von Lehndorff.

Obraz z narracji: 21 lipca 1944 r. chłopiec wraca do zamku z miską świeżo zebranych malin w momencie aresztowania Heinricha von Lehndorffa. Bierze jeszcze kilka, zanim zostaje wepchnięty do samochodu. To właśnie ten rodzaj pamięci, historii, ma zajmować centralną przestrzeń zamku w Sztynorcie – budynek centralny. Gaby Huch z Berlińsko-Brandenburskiej Akademii Nauk jest odpowiedzialna za Galerię Lehndorffów, w której każdy kamień opowiada historię: – Oczywiście będzie tam pokój Heinricha von Lehndorffa, ale zwykli ludzie i historia tego miejsca po II wojnie światowej również będą mieć swoje miejsce.

Zakotwiczony lokalnie …

„Z myślą o wielkiej historii” – to motto, pod którym koncepcja opisuje ten jeden ze swoich filarów. 34 ekspertów z wielu dziedzin spędziło pół roku na 40 spotkaniach w sześciu grupach roboczych, aby sfinalizować koncepcję przyszłego wykorzystania zamku w Sztynorcie, do której należy przekonać różnych darczyńców. Dzięki zaangażowaniu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz burmistrza Węgorzewa Krzysztofa Kołaszewskiego w tym roku po raz pierwszy udało się pozyskać polskie środki w wysokości 1,5 mln zł. – To jest właśnie ważne – powiedział profesor Robert Traba, który moderował prezentację ze strony polskiej. – To miejsce historyczne, ale nie miejsce pamięci. Potrzebuje przyszłości – a do tego musi być zakotwiczone lokalnie i zintegrowane regionalnie.

Jego sugestia dotycząca koordynatora finansowanego ze środków publicznych dla zamku w Sztynorcie i wszystkich zaangażowanych partnerów została dobrze przyjęta m.in. przez Joannę Szymańską, która kiedyś organizowała Tydzień Kina Niemieckiego w Olsztynie (Allenstein): – W dającej się przewidzieć przyszłości, bardzo szybko, struktury muszą zostać skonsolidowane, a lokalni mieszkańcy zintegrowani – powiedziała. Jednym z kroków w tym procesie była obecność na prezentacji koncepcji Marcina Trybusa, przedstawiciela firmy KingCross, która inwestuje w miejscowości i porcie w Sztynorcie. – Bardzo dobrze się uzupełniamy pod względem merytorycznym – uznał i zaprosił do dwóch ukończonych wówczas domów obok zamku na przyszły rok. Spichlerz i dom rybaka staną się pensjonatem i centrum konferencyjnym.

… Z charyzmą

Doktor Dieter Bingen, były dyrektor Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt, jako moderator ze strony niemieckiej odniósł się do drugiego filaru – „Akademii Masuria”. Według Dietera Bingena stanie się ona „laboratorium społeczeństwa obywatelskiego. W czasach fundamentalnych zmian w Europie powinna zachęcać swoich uczestników do podążania nowymi drogami z różnorodną wyobraźnią”. Od powodzenia tego pomysłu zależy, czy zamek w Sztynorcie uda się wyprowadzić z jego pozornych peryferii. Kiedy w przyszłym roku po raz 80. upamiętniony zostanie zamach na Adolfa Hitlera, pierwszy projekt we współpracy z muzeum na terenie byłej „Wolfsschanze” może przyciągnąć uwagę.

Zauważalnie powściągliwi podczas prezentacji koncepcji zamku w Sztynorcie byli dwaj kluczowi gracze ostatnich lat: dr Bettina Bouresh z Towarzystwa Lehndorffów i konsul generalna Republiki Federalnej Niemiec w Gdańsku Cornelia Pieper. Ta ostatnia miała natomiast wiele do powiedzenia na koniec oraz wręczyła Federalny Krzyż Zasługi na wstędze przyznany przez prezydenta federalnego Franka-Waltera Steinmeiera. Zaskoczoną odznaczoną jest Maria Grygo, która aktywnie działa w Towarzystwie Mazurskim, Stowarzyszeniu „Przyjaciele Mazur” i Stowarzyszeniu „Blusztyn”. Jako nauczycielka i w stowarzyszeniach angażuje się w przekazywanie wiedzy o regionie, ochronę i renowację starych cmentarzy ewangelickich i kościołów oraz, już od wielu lat, w dokumentowanie tych świątyń. To godna laureatka, która najlepiej czuje się w rodzinnym gronie z mężem Krzysztofem i synem Hubertem i która uwielbia się angażować.

Uwe Hahnkamp