19 stycznia Sąd Rejonowy w Ełku (Lyck) uznał proboszcza katolickiego w Nowej Wsi Ełckiej za winnego zniszczenia starego cmentarza ewangelickiego Mazurów z tej wsi i skazał go na karę grzywny w wysokości równowartości 2000 euro oraz wypłatę odszkodowania w wysokości ok. 3100 euro na rzecz Krajowej Fundacji Ochrony Zabytków. Taką samą karę otrzymał mężczyzna, który nadzorował prace na cmentarzu.
Wyrokiem tym, od którego można jeszcze wnieść apelację do Sądu Okręgowego w Suwałkach (Suwalken), Sąd Rejonowy zakończył tymczasowo jeden z najbardziej niechlubnych rozdziałów w historii lokalnej i regionalnej dawnych Prus Wschodnich i obecnego województwa warmińsko-mazurskiego.
Zagospodarowanie własnej ziemi?
Czyn, o którym mowa, miał miejsce wiosną 2021 r. Miłośnicy lokalnej historii z Ełku poinformowali nas w kwietniu, że na terenie starego cmentarza ewangelickiego w Nowej Wsi Ełckiej wycinane są drzewa, a teren jest niwelowany, co spowoduje zniszczenie starych mazurskich grobów z powodu użycia ciężkiego sprzętu. Ksiądz mówił o „celowej nagonce” i zapewniał, że parafia jako właściciel ma prawo do stworzenia miejsca na nowe groby.
Foto: Urszula Pasławska/facebook.com
Po ujawnieniu faktów odpowiedzialny konserwator zabytków wstrzymał prace, a gmina Ełk wszczęła z urzędu postępowanie w sprawie nielegalnej wycinki drzew. We wrześniu 2021 r. gmina nałożyła grzywnę o równowartości ponad 420 000 euro na parafię św. Józefa Rzemieślnika w Nowej Wsi Ełckiej za wycięcie 269 (!) drzew na cmentarzu bez zezwolenia. Ta ostatnia złożyła odwołanie od grzywny. W tym samym czasie wszczęto odrębne postępowanie karne przeciwko księdzu i kierownikowi budowy, które ostatecznie zakończyło się wydaniem wyroku.
Oburzenie w całej Polsce i poza jej granicami
Mimo że ksiądz „jako zarządca majątku parafii miał świadomość, że teren starego cmentarza powinien pozostać nienaruszony, zbezcześcił to miejsce spoczynku i ludzkie szczątki”, jak to ujęto w akcie oskarżenia. Kilkadziesiąt drzew o średnicy pnia do 50 cm zostało wyciętych, a ich kłącza usunięte przy użyciu ciężkiego sprzętu. Spowodowało to zniszczenie i uszkodzenie grobów i nagrobków na cmentarzu ewangelickim, który został założony w pierwszej połowie XIX w., a miał też specjalną kwaterę dla ofiar I wojny światowej. Dewastację dokumentowała m.in. jedyna ewangelicka posłanka na Sejm RP Urszula Pasławska.
Foto: Adrian Grycuk/wikimedia.org
Szczególne oburzenie i niemal przerażenie wywołał proboszcz, który niewzruszony tłumaczył, że jako zarządca jedynego we wsi cmentarza musiał zrobić miejsce na nowe groby, że odbyło się to w porozumieniu z radą gminy, parafią i kurią w Ełku, a cmentarz i tak był stary i zarośnięty, a jego grobami od lat nikt się nie zajmował. Dlatego nie było to nic złego.
Ignorancja, głupota, zamiar?
Brak pielęgnacji cmentarza wynika z emigracji Mazurów, których przodkowie spoczęli w zniszczonych w 2021 r. grobach. Mazurów, którzy mieszkali na tych terenach do 1945 r. i którzy, podobnie jak inne mniejszości etniczne, byli represjonowani przez komunistyczne władze po II wojnie światowej. Miłośnicy historii widzą w działaniu księdza dowód na niezrozumienie skomplikowanej historii Mazur.
Duchowni ewangeliccy, którzy uważają się za reprezentantów mazurskiej społeczności ewangelickiej, zamieszkującej ten region od wieków, wyrazili swoje oburzenie zniszczeniem cmentarza w jasnych słowach, sugerując, że czyn ten był celowy: „Jesteśmy zaniepokojeni, że takie praktyki stają się coraz bardziej powszechne i mają na celu całkowite zniszczenie i zmiażdżenie mazurskiej i ewangelickiej historii tej ziemi. Szczególnie bulwersujący jest fakt, że w ten sposób traktowane są ludzkie szczątki, które zasługują na szczególny szacunek bez względu na wyznanie czy narodowość”.
Wyrok zapadł, ale nie pomoże już cmentarzowi i informacjom o ludziach i historii, które tam kiedyś były. Przepadły.
Uwe Hahnkamp
