Uznanie, że WIBOR jest niezgodny z prawem, otwiera kredytobiorcom możliwość żądania zwrotu przez bank środków, które zapłacili z powodu zastosowania w umowie tego wskaźnika.
Jest to sytuacja podobna do tej, w której znajdują się frankowicze wygrywający proces z bankiem. W przestrzeni publicznej często pojawiają się informacje o kolejnych orzeczeniach – zwłaszcza TSUE – korzystnych dla frankowiczów. Jednak nie jest to jedyna grupa kredytobiorców znajdująca się w trudnej sytuacji.
Zwłaszcza w ostatnich miesiącach niewiele lepiej przedstawia się położenie posiadaczy typowo „złotówkowych” kredytowych, opartych na stawce WIBOR. Okazuje się, że nie są oni – zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy – pozbawieni możliwości ochrony swoich praw. WIBOR to skrót od angielskiego określenia Warsaw Interbank OfferRate, czyli „warszawska międzybankowa stopa ofertowa”. Jest to wskaźnik oznaczający referencyjną stopę oprocentowania na polskim rynku międzybankowym. Ustala się go, obliczając średnią arytmetyczną wartości przekazanych przez największe banki działające w Polsce. Chodzi tu o wielkość oprocentowania, po którym banki są gotowe pożyczać sobie gotówkę. Problem polega jednak na tym, że w rzeczywistości do takich transakcji praktycznie nie dochodzi, stąd WIBOR jest uznawany za wskaźnik nieodnoszący się do rzeczywistych transakcji mających miejsce na rynku finansowym.
WIBOR a klauzule niedozwolone
Wysokość wskaźnika WIBOR, obok wartości stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej NBP, ma bezpośrednie przełożenie na wysokość rat kredytów udzielanych w złotówkach. Zasada jest bardzo prosta: im wyższy WIBOR, tym wyższa miesięczna rata. Jednak czy kredytobiorcy nie mają żadnych możliwości obrony przed skutkami podwyżek wartości tego wskaźnika? Okazuje się, że budzi on poważne zastrzeżenia z punktu widzenia przepisów dotyczących klauzul niedozwolonych. Zgodnie z art. 385(1) par. 1 kodeksu cywilnego postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Przy czym definicja ta – zawierająca odpowiedź na pytanie, czym są niedozwolone (abuzywne) klauzule umowne – nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z punktu widzenia problematyki wpływu wskaźnika WIBOR na wykonywanie umowy kredytowej warto podkreślić, że: Wskazana powyżej definicja, ze względu na swoją konstrukcję, w której ustawodawca posługuje się nieostrymi pojęciami („dobre obyczaje”, „rażące naruszenie interesów”), pozwala na jej elastyczne zastosowanie do okoliczności konkretnego przypadku.
Wysokość wskaźnika WIBOR wpływa na wysokość rat obok wartości stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej NBP.
Stąd abuzywność klauzul zawsze oceniana jest w sposób indywidualny. Regulacje dotyczące klauzul niedozwolonych znajdują zastosowanie także do kredytów konsumenckich. To z kolei oznacza, że konsumenci-kredytobiorcy również mogą powoływać się na te przepisy w sporach z bankami. W związku z tym nie ma przeszkód, aby klauzule umów kredytowych odnoszące się do wskaźnika WIBOR oceniać pod kątem ich abuzywności. Jakie są skutki stwierdzenia, że faktycznie te postanowienia umowne mają charakter niedozwolony?
Foto: Lucas Netter
Skutki stwierdzenia abuzywności stawki WIBOR
W pierwszej kolejności warto wskazać, że podstawowym argumentem na rzecz niezgodności z prawem zastosowania wskaźnika WIBOR jest jego uznaniowy charakter, wynikający z dominującej roli banków w jego ustalaniu, bez odniesienia do faktycznych transakcji. Zresztą rozpoczął się już proces odejścia od wskaźnika WIBOR i zastąpienia go przez WIRON, co pośrednio dowodzi zasadności wątpliwości prawnych związanych z WIBOR-em. Stwierdzenie przez sąd, że postanowienia umowne odnoszące się do wskaźnika WIBOR mają charakter niedozwolony oznacza, że: klauzule te nie obowiązują,wszelkie świadczenia stron umowy kredytowej spełnione na ich podstawie mają charakter nienależny, a więc podlegają zwrotowi, pozostała część umowy obowiązuje, chyba że bez postanowień dotyczących WIBOR-u nie da się jej wykonywać. Dlatego kredytobiorcy, którym uda się wykazać abuzywność odwołań do stawki WIBOR, znajdą się w podobnej sytuacji jak frankowicze wygrywający sprawę z bankiem – czyli po prostu mają szansę odzyskać od banku przynajmniej część swoich pieniędzy, zwracając mu to, co od niego otrzymali na mocy zakwestionowanych klauzul umownych. Co prawda koncepcja klauzul abuzywnych odnosi się do relacji na linii przedsiębiorca–konsument, ale nie oznacza to, że prowadzący własną działalność gospodarczą, którzy zaciągnęli kredyt oparty na stawce WIBOR,są zupełnie pozbawieni ochrony. Mogą oni chociażby odwołać się do ogólnych przepisów prawa zobowiązań, np. odnoszących się do ograniczeń swobody umów. Wówczas musieliby – aby znaleźć się w podobnym położeniu jak konsumenci – udowodnić, że stosowanie wskazanego wskaźnika sprzeciwia się naturze stosunku kredytowego, ustawie bądź zasadom współżycia społecznego (art. 353(1) k.c.).
Łukasz Kuczyński/K.Ś.
