Osoby zamieszkujące i pracujące w jednym państwie korzystają z ochrony w zakresie zabezpieczenia społecznego na podstawie wewnętrznych stosunków prawnych tego państwa. Regulacje wewnętrzne określają zasady, prawa i obowiązki w odniesieniu do obciążeń oraz korzyści w ramach systemu zabezpieczenia społecznego państwa zamieszkania.
Z kolei gdy wskazane powyżej osoby wyjeżdżają za granicę w celu wykonywania pracy zarobkowej lub zamieszkania, przepisy państwa ich pierwotnego zamieszkania nie zapewniają im pełnego zakresu zabezpieczenia społecznego. Taką ochronę dają wówczas akty prawa międzynarodowego w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Warto w tym miejscu wskazać, iż w ramach Unii Europejskiej koordynację systemów zabezpieczenia społecznego zapewniają przepisy w randze rozporządzeń Rady i Parlamentu. W przypadku innych państw są to zaś ratyfikowane umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym. Tym samym możliwa jest koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego wielostronna (wspólnotowa/unijna) oraz dwustronna (umowna). W niniejszym artykule chciałbym się jednak skupić na systemie zabezpieczenia społecznego obowiązującego w ramach Unii Europejskiej, uregulowanego Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Każdy kraj ma możliwość decydowania
Co istotne, przepisy dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nie przewidują zastąpienia systemów krajowych systemem europejskim. Każdy kraj ma możliwość decydowania, kto będzie objęty ubezpieczeniem na podstawie wewnętrznego prawodawstwa, jakich świadczeń się udziela oraz na jakich zasadach. I tak np. w Polsce Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych reguluje kwestie uprawnień emerytalnych. Zgodnie ze wzmiankowaną ustawą wiek emerytalny w Polsce wynosi dla kobiet 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat. Natomiast zgodnie z regulacjami wewnętrznymi w Republice Federalnej Niemiec jest uzależniony od roku urodzenia, obecnie wynosi on 65 lat i 11 miesięcy, a do 2031 r. będzie on stopniowo podwyższany o miesiąc. Od 2031 r. w Niemczech wiek emerytalny będzie wynosił 67 lat, zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. Zacznijmy jednak od tego, do kogo odnosi się Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. Wzmiankowane rozporządzenie odnosi się do osób wykonujących działalność zawodową, a zatem obejmuje zarówno osoby świadczące pracę na podstawie umowy o pracę, umów cywilno-prawnych, jak i prowadzące własną działalność gospodarczą. Jednakże aby zostać objętym przepisami rozporządzenia, osoby te muszą pracować jednocześnie w Polsce i w innym państwie członkowskim bądź pracować wyłącznie w Polsce i z tego tytułu ubiegać się o polską emeryturę lub pobierać ją, ale zamieszkiwać państwo trzecie.
Od 2031 r. w Niemczech wiek emerytalny będzie wynosił 67 lat, zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.
Bezwzględnie obowiązujące zasady
Wzmiankowane rozporządzenie, pomimo iż daje swobodę decydowania o zasadach przyznawania świadczeń z systemu zabezpieczenia społecznego, ustala też pewne bezwzględnie obowiązujące zasady. Pierwszą z nich jest zasada równości, która nakazuje państwom Wspólnoty traktowanie wszystkich obywateli Unii Europejskiej na równych prawach, takich samych jak swoich obywateli. Drugą zasadą, jaką narzuca rozporządzenie, jest zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania – oznacza to, iż w przypadku ustalania prawa i obliczania wysokości emerytury przysługującej na podstawie ustawodawstwa jednego państwa członkowskiego uwzględnia się okresy ubezpieczenia lub okresy zamieszkania przebyte na terytorium każdego innego państwa członkowskiego. Powyższe oznacza, że w przypadku gdy ubezpieczony stara się o przyznanie emerytury w Polsce i posiada niewystarczający okres ubezpieczenia do nabycia uprawnień do świadczenia emerytalnego, do okresów ubezpieczenia dolicza się mu wówczas staż pracy odbyty we wszystkich innych krajach członkowskich.Powyższe oznacza także, że w sytuacji gdy osoba często zmieniała pracę i państwo, w którym ją świadczyła, ale w żadnym z tych państw nie przepracowała wystarczająco długo, aby nabyć uprawnienia do emerytury na podstawie przepisów wewnętrznych, to możliwe jest połączenie wszystkich okresów ubezpieczenia pracowniczego i nabycia prawa do emerytury.Kolejna zasada dotyczy zachowania praw nabytych i chroni obywateli Unii przed konsekwencjami niezamieszkiwania państwa, w którym pobiera się emeryturę. Ubezpieczony, który pobiera emeryturę w Niemczech, a zamieszkuje np. w Polsce, nie musi się zatem martwić, że jego emerytura zostanie obniżona, zmniejszona czy zawieszona bądź uchylona z tego powodu.Warto również zwrócić uwagę, że do uzyskania emerytury w Polsce, gdy jest niezbędne potwierdzenie zagranicznych okresów ubezpieczenia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych w pierwszej kolejności oblicza teoretyczną pełną wysokość świadczenia, tak jakby wszystkie okresy ubezpieczenia zostały przebyte w Polsce. Kolejno ZUS na podstawie kwoty teoretycznej oblicza kwotę rzeczywistą, która jest proporcjonalną kwotą emerytury odpowiadającej stosunkowi okresów ubezpieczenia w państwie ustalającym świadczenie do sumy okresów ubezpieczenia we wszystkich branych pod uwagę państwach członkowskich.
Podsumowanie
Praca na terytorium innego państwa, objętego przepisami regulującymi koordynację systemów zabezpieczenia społecznego w ramach Unii Europejskiej, zapewnia prawo uzupełnienia okresów ubezpieczenia, ich sumowania czy też równego traktowania ubezpieczonych tak, aby mogli oni uzyskać świadczenia emerytalne w kraju zamieszkania. Co ważne, Zakład Ubezpieczeń Społecznych do obsługi wniosków na podstawie przepisów unijnych wyznaczył poszczególne jednostki. Dla osób, które pracowały lub mieszkają Niemczech, została wyznaczona jednostka: Oddział ZUS w Opolu Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych, ul. Wrocławska 24, 45-701 Opole.
Łukasz Kuczyński/K.Ś.
KTGW Kancelaria Radców Prawnych Kuczyński, Tokarska-Grzesik, Wrońska Spółka Komandytowo-Akcyjna z siedzibą w Opolu
Dotychczasowy adres to: Plac Wolności 6, piętro 3., 45-018 Opole; od 1.10.2022 r.
Nowy adres Kancelarii: ul. Jakuba Kani 8/1, 45-340 Opole
Strona internetowa w budowie, dotychczasowa to: kitg.pl
Numer kontaktowy: 505 983 977
Adres mailowy do kontaktu to: redakcja@ktgw.pl
