W zeszłym tygodniu przyjrzeliśmy się ogólnym warunkom nauczania języka polskiego w szkołach ogólnokształcących w Niemczech i wyjaśniliśmy niektóre powszechne nieporozumienia za pomocą faktów i liczb. Teraz przyjrzymy się bliżej poszczególnym krajom związkowym.
Chociaż niemiecki system edukacji jest zorganizowany federalnie – 16 krajów związkowych, 16 systemów szkolnictwa – w większości krajów związkowych zasadniczo możliwa jest nauka języka polskiego w ramach języków obcych i/lub języków pochodzenia (HSU) nauczanych w szkole (chociaż zakres, w jakim jest to możliwe, różni się w zależności od kraju związkowego).
Oferta jest szczególnie rozbudowana w Berlinie i krajach związkowych graniczących z Polską (Meklemburgia-Pomorze Przednie, Brandenburgia i Saksonia): od przedszkola, przez szkołę podstawową i średnią, aż po maturę uczniowie szkół ogólnokształcących mogą uczyć się tu języka polskiego – jako zarówno języka obcego, jak i języka pochodzenia.
Ponadto warto wspomnieć o Nadrenii Północnej-Westfalii (NRW), która ma dużą populację: chociaż w tutejszych szkołach nie ma nauczania języka polskiego w języku obcym, HSU jest zapewniane na odpowiedzialność państwa. W Nadrenii Północnej-Westfalii od lat rośnie liczba uczniów pobierających naukę języka polskiego jako języka pochodzenia; w roku szkolnym 2019/2020 było to już prawie 5 tys. dzieci i młodzieży (patrz wykres poniżej).
Grafika: „Wochenblatt.pl”; Źródło danych: raport „O sytuacji nauczania języka polskiego w Republice Federalnej Niemiec” (2020) Stałej Konferencji Ministrów Edukacji i Kultury Krajów Związkowych Republiki Federalnej Niemiec, Statista GmbH (2023).
Z drugiej strony sytuacja w Saksonii-Anhalt, Szlezwiku-Holsztynie i Turyngii wygląda ponuro. W szkołach tych krajów związkowych nie prowadzi się obecnie zajęć z języka polskiego – ani jako języka obcego, ani jako języka pochodzenia. Wynika to prawdopodobnie z niewystarczającego popytu.
W poniższej tabeli można zapoznać się szczegółowo z sytuacją nauczania języka polskiego w szkołach w poszczególnych krajach związkowych. Informacje zostały opracowane na podstawie raportu „O sytuacji nauczania języka polskiego w Republice Federalnej Niemiec” opublikowanego przez Stałą Konferencję Ministrów Edukacji i Kultury Krajów Związkowych Republiki Federalnej Niemiec (KMK) pod koniec 2020 r.
Oferty nauki języka polskiego w szkołach ogólnokształcących w poszczególnych niemieckich krajach związkowych:
Badenia-Wirtembergia:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Zasadniczo możliwe jest podjęcie nauki języka polskiego w formie późno rozpoczynającego się nauczania języka obcego jako przedmiotu fakultatywnego w szkole średniej II stopnia. Poza tym język polski nie jest przedmiotem.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Polski jako język pochodzenia jest oferowany przez Konsulat Generalny RP; nie ma oferty państwowej.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: Brak dostępnych danych liczbowych.
Bawaria:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): W bawarskich gimnazjach język polski może być traktowany jako przedmiot fakultatywny lub jako język obcy dla uczniów rozpoczynających naukę w późniejszym terminie, jako obowiązkowy przedmiot fakultatywny. Możliwe jest również przystąpienie do ustnego egzaminu maturalnego w języku polskim. Bawarskie Szkoły Realne oferują także język polski jako przedmiot fakultatywny w zależności od zapotrzebowania.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Polski jako język pochodzenia jest oferowany przez Konsulat Generalny RP; nie ma oferty państwowej.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: Brak dostępnych danych liczbowych.
Berlin:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Istnieje szeroki wachlarz różnych szkół – od przedszkola, przez szkołę podstawową, szkołę średnią I i II stopnia, aż po maturę. Dwujęzyczne koncepcje nauczania istnieją również w ramach modelu Państwowej Szkoły Europejskiej Berlin Niemiecki/Polski (SESB). Ponadto język polski jest oferowany jako drugi i trzeci język obcy w kilku szkołach. Istnieją też oferty w ramach grup przedmiotowych.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich. Ponadto Ambasada RP i Polskie Towarzystwo Szkolne „Oświata” również oferują zajęcia w języku pochodzenia.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 1 399
Brandenburgia:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Język polski można wybrać jako drugi lub trzeci język obcy, jako język spotkań lub jako przedmiot fakultatywny. W szkołach europejskich język polski jest również dostępny jako dodatkowy pierwszy język obcy. Na poziomie szkoły średniej I stopnia nauka języka polskiego może być kontynuowana w ramach pierwszego języka obcego lub jako nowy drugi lub trzeci język obcy. Na poziomie szkoły średniej II stopnia można kontynuować naukę języka polskiego jako języka obcego na poziomie podstawowym lub rozszerzonym, a także jako języka obcego dla uczniów późno rozpoczynających naukę. Możliwe jest również wybranie języka polskiego jako przedmiotu na egzaminie maturalnym.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 3 066
Brema:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): W szkole średniej I stopnia język polski może być wybrany jako drugi lub trzeci język obcy.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest głównie w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa).
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: Brak dostępnych danych liczbowych.
Hamburg:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Nie ma oferty w węższym znaczeniu. Jednak uczniowie, którzy wcześniej znali język polski (jako język pochodzenia), mogą uczyć się go w szkole średniej II stopnia jako kontynuacji języka obcego na poziomie podstawowym lub zaawansowanym. Język polski może być następnie wybrany jako przedmiot pisemnego lub ustnego egzaminu maturalnego.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich. Ponadto Konsulat Generalny RP oferuje również naukę języka pochodzenia.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: Brak dostępnych danych liczbowych.
Hesja:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Na poziomie szkoły średniej I stopnia szkoły o średnim cyklu kształcenia mogą oferować język polski jako drugi język obcy, a szkoły o gimnazjalnym cyklu kształcenia mogą oferować język polski jako drugi i trzeci język obcy. Na poziomie szkoły średniej II stopnia szkoły mają możliwość oferowania języka polskiego jako nowego i/lub kontynuowanego języka obcego od roku szkolnego 2021/2022. Szkoły mogą również tworzyć grupy przedmiotowe zajmujące się nauką języka polskiego.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 337
Meklemburgia-Pomorze Przednie:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Przede wszystkim szkoły w polsko-niemieckim regionie przygranicznym oferują język polski jako drugi lub trzeci język obcy. Język polski jest również dopuszczony jako przedmiot maturalny. Od roku szkolnego 2019/2020 język polski może być zdawany tylko jako przedmiot pisemnego egzaminu maturalnego na poziomie zaawansowanym (Leistungskurs). Osobliwością jest Szkoła Europejska Niemiecko-Polskie Gimnazjum Löcknitz: tutaj uczniowie mają możliwość uzyskania niemieckiej i polskiej matury w tym samym czasie.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 1 297
Dolna Saksonia:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Język polski może być oferowany w gimnazjach na wniosek jako obowiązkowy, obowiązkowy do wyboru lub opcjonalny język obcy i może być dopuszczony jako przedmiot do egzaminu maturalnego. W gimnazjum Goetheschule w Hanowerze możliwa jest również nauka języka polskiego jako nowego języka obcego od 11. roku życia.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest głównie w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa). W szkołach średnich lekcje języka pochodzenia mogą być oferowane jako opcja fakultatywna lub obowiązkowa, lub w formie grupy przedmiotowej, która jest otwarta dla wszystkich uczniów.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 402
Nadrenia Północna-Westfalia:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Nie ma oferty (język polski może być nauczany tylko w grupach przedmiotowych w szkołach podstawowych w ramach koncepcji języka spotkań wewnątrz szkoły oraz w szkołach średnich we wszystkich rocznikach).
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich. Ponadto Konsulat Generalny RP oferuje również naukę języka pochodzenia.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 4 769
Nadrenia-Palatynat:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Brak oferty.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 618
Saara:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Brak oferty.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: Brak dostępnych danych liczbowych.
Saksonia:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Istnieją oferty od przedszkola przez szkołę podstawową po szkołę średnią. W szkołach podstawowych można uczyć się języka polskiego w ramach programu intensywnej nauki języka od pierwszej klasy. W szkołach średnich i gimnazjach język polski może być nauczany jako drugi lub trzeci język obcy. Jest również dopuszczony jako przedmiot pisemnego lub ustnego egzaminu maturalnego. Ponadto język polski może być oferowany jako przedmiot nauczania we wszystkich typach szkół.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Oferta państwowa dostępna jest w obszarze podstawowym (szkoła podstawowa) oraz w szkołach średnich.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: 2 358
Saksonia-Anhalt:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Brak oferty.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Brak oferty.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: –
Szlezwik-Holsztyn:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Brak oferty.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Brak oferty.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: –
Turyngia:
- Język polski jako obcy (w szkołach ogólnokształcących): Brak oferty.
- Polski jako język pochodzenia (w szkołach ogólnokształcących lub ze strony konsulatów): Brak oferty.
- Uczniowie uczący się języka polskiego w roku szkolnym 2019/2020*: –
* Oprócz języka polskiego jako obowiązkowego, fakultatywnego lub fakultatywnego języka obcego liczby te uwzględniają także zajęcia w grupach przedmiotowych oraz lekcje języka pochodzenia, za które odpowiada państwo. Dotyczą one uczniów szkół ogólnokształcących.
Źródło informacji i danych: Zaczerpnięte z raportu „O sytuacji lekcji języka polskiego w Republice Federalnej Niemiec” (2020) Stałej Konferencji Ministrów Edukacji i Kultury Krajów Związkowych Republiki Federalnej Niemiec.
Lucas Netter
