Wzrost o 174%

Niektórzy politycy polskiego rządu raz po raz twierdzą, że w niemieckich szkołach nie ma zajęć z języka polskiego. Takie stwierdzenia nie są jednak zgodne z rzeczywistością. Celem wyjaśnienia stanu rzeczy postanowiliśmy przedstawić odpowiedzi na najważniejsze pytania dotyczące nauczania języka polskiego w Niemczech. W tym tekście przyglądamy się ogólnej sytuacji języka polskiego w szkołach ogólnokształcących naszego sąsiada. W przyszłym tygodniu przyjrzymy się bliżej poszczególnym krajom związkowym.

Czy można uczyć się języka polskiego w szkołach ogólnokształcących w Niemczech?

Zasadniczo tak. Chociaż przepisy i warunki ramowe dotyczące nauczania języka polskiego różnią się w zależności od kraju związkowego, ze względu na niemiecki federalizm w edukacji, w prawie wszystkich landach istnieją oferty nauki języka polskiego w różnym stopniu na wszystkich etapach nauczania.

Już w 2013 r. dr Magdalena Telus, wówczas jeszcze przewodnicząca Federalnego Stowarzyszenia Nauczycieli Języka Polskiego, a dziś dyrektor naukowy Centrum Kompetencji i Koordynacji Języka Polskiego (KoKoPol) z siedzibą w St. Marienthal w Saksonii, zauważyła w eseju na temat sytuacji języka polskiego w Niemczech: „Różnorodność i heterogeniczność modeli nauczania języka polskiego w niemieckim systemie szkolnym wynika z marginalnej pozycji tego języka i niskiego popytu, ponadto z różnych motywacji i potrzeb w starych i nowych krajach związkowych, a przede wszystkim z różnorodności systemów edukacyjnych w poszczególnych krajach związkowych”.

Niemniej jednak języka polskiego można – przynajmniej teoretycznie – uczyć się jako pierwszego języka obcego już na poziomie podstawowym (tj. w szkole podstawowej). Na poziomie szkoły średniej I stopnia (która w większości krajów związkowych obejmuje klasy od 5. do 10.) język polski jest często oferowany jako trzeci (obowiązkowy przedmiot do wyboru, przedmiot do wyboru lub grupa przedmiotów do wyboru od klas 8., 9. lub 10.) lub, rzadziej, jako drugi język obcy (od klas 6. lub 7.). W szkole ponadgimnazjalnej (II stopień) język polski może być traktowany jako kontynuacja lub nowy język obcy – jako kurs podstawowy lub kurs zaawansowany o wyższym poziomie wymagań.

W większości krajów związkowych język polski jest również dozwolony jako przedmiot maturalny i podlega osobnym przepisom. W artykule w czasopiśmie KoKoPol „Polonus” z 2021 r. dr Magdalena Telus wskazuje jednak, że w praktyce liczba uczniów, którzy faktycznie zdają maturę z języka polskiego, jest prawdopodobnie „znikoma”.

W niektórych krajach związkowych oferowane jest też nauczanie języka polskiego jako języka pochodzenia, zwykle w formie przedmiotu fakultatywnego i z możliwością odnotowania tego w świadectwie szkolnym (wyniki nie mają jednak znaczenia dla promocji).

Czym jest nauczanie języka pochodzenia?

Nauczanie języka pochodzenia (HSU) w Niemczech jest uważane za ważny element promowania kompetencji wielojęzycznych uczniów ze środowisk migracyjnych. Jest ono czasami nazywane nauczaniem języka ojczystego (uzupełniającym) i jako dobrowolna oferta dodatkowa ma na celu nauczanie umiejętności językowych w języku kraju pochodzenia dzieci i młodzieży dorastających wielojęzycznie. Języki ojczyste są zatem językami, które uczniowie przynoszą ze sobą „z domu”. W przeciwieństwie do nauczania języków obcych, znajomość odpowiedniego języka jest zatem warunkiem wstępnym uczestnictwa w HSU. HSU służy utrzymaniu tej wcześniejszej wiedzy i rozwijaniu jej (również w zakresie języka pisanego). Ponadto zachowanie wielojęzyczności ma na celu wzmocnienie tożsamości etnicznej, kulturowej i językowej uczniów-migrantów.

Według ostatnich badań przeprowadzonych przez Mediendienst Integration uczniowie mogą obecnie uczęszczać na lekcje w swoim języku pochodzenia w szkołach państwowych w dwunastu krajach związkowych. W Bawarii i Badenii-Wirtembergii takie nauczanie było do tej pory wyłącznie w gestii krajów pochodzenia i było organizowane i prowadzone przez odpowiednie konsulaty. W Turyngii i Saksonii-Anhalt nie ma HSU (zob. też „Wochenblatt.pl” nr 8/2022).

Ilu uczniów szkół ogólnokształcących w Niemczech uczy się języka polskiego?

Według najnowszych dostępnych danych, które zostały podsumowane pod koniec 2020 r. w raporcie „O sytuacji nauczania języka polskiego w Republice Federalnej Niemiec” Stałej Konferencji Ministrów Edukacji i Kultury Krajów Związkowych Republiki Federalnej Niemiec (Kultusministerkonferenz, KMK) i pochodzą z 2003 r., liczba uczniów uczących się języka polskiego w szkołach ogólnokształcących w Niemczech rosła niemal nieprzerwanie przez ostatnie prawie 20 lat: podczas gdy w roku szkolnym 2003/2004 tylko 5206 dzieci i młodzieży uczyło się języka polskiego w niemieckich szkołach, w roku szkolnym 2019/2020 liczba ta wzrosła już do 14 246 (patrz wykres 1). Odpowiada to wzrostowi o ok. 174% w ciągu 16 lat (przy średniej rocznej stopie wzrostu wynoszącej 10,85%). Liczby te obejmują język polski jako obowiązkowy, nieobowiązkowy lub fakultatywny język obcy w niektórych krajach związkowych, a także nauczanie w grupach przedmiotowych oraz lekcje w języku pochodzenia – i należy je również rozumieć jako liczby minimalne, ponieważ dane nie są dostępne ze wszystkich krajów związkowych w całym okresie badania. Rzeczywista liczba uczniów może być zatem nieco wyższa.

Prawdą jest jednak, że odsetek uczniów uczących się języka polskiego w ogólnej liczbie uczniów szkół ogólnokształcących w Niemczech nadal mieści się w przedziale promili. Na przykład w roku szkolnym 2019/2020 zaledwie 0,17% wszystkich uczniów w Niemczech uczyło się języka polskiego, czyli 14 426 na około 8,3 mln (patrz wykres 2). W roku szkolnym 2003/2004 odsetek ten był jednak znacznie niższy i wynosił 0,05%.

Lucas Netter

Przeczytaj w przyszłym tygodniu, jak wygląda sytuacja nauczania języka polskiego w szkołach w poszczególnych landach.